MARKTLOGICA UNCHAINED

Heel wat organisaties uit het jeugd-, opbouw- en welzijnswerk of binnen de armoede-, milieu-, vredes-, en noord-zuidbeweging zagen het levenslicht in de jaren 1970 en 1980. Na jarenlang wroeten met veel vrijwilligers en weinig middelen zijn ze samen met de ‘oude sociale bewegingen’ (vakbonden, mutualiteiten, culturele kringen) geprofessionaliseerd. Het ‘maatschappelijk middenveld’ zoals we het kennen, is het resultaat van deze evolutie.
Na de professionalisering van de jaren 1990 - en hand in hand hiermee - zet zich een nieuwe tendens door. Meer en meer wint de marktlogica. Activiteiten worden in toenemende mate voorbereid, uitgevoerd en geëvalueerd zoals in een bedrijf. Dit geldt zowel voor ondersteunende organisatiegebieden zoals communicatie, financiën of personeelsbeleid als voor de maatschappelijke kerntaken.
Het voorbije jaar organiseerden de initiatiefnemers van deze oproep verschillende hearings. Tal van deelnemers vertelden hoe zij, binnen hun eigen werkingen, het toenemende denken in termen van winst, efficiëntie, rendabiliteit, privatisering en concurrentie ervaren. Samen met politicoloog Bart Van Bouchaute komen we tot de conclusie dat deze marktlogica op drie manieren een sterke en nefaste impact heeft op onze activiteiten.

OVERHEID EN MIDDENVELD: NAAR EEN NIEUWE AUTONOMIE?

Via hun subsidiebeleid houden onze overheden het middenveld in een sterke greep. De juridische en administratieve voorwaarden nemen jaar na jaar toe. Dat resulteert in een zeer specifieke vorm van professionalisering. Efficiëntie en verzakelijking zijn centraal komen te staan, met als gevolg: tijdelijke projecten en toenemend kortetermijndenken, een inflatie aan procedures, cijfers en administratie (met een grotere werkdruk als gevolg), meer afstand ten aanzien van de mensen voor wie je werkt en een doorgeschoten specialisatie per thema of hulpvraag (waardoor je als organisatie het overzicht verliest).
Laten we ons via subsidies en allerlei formele en informele contacten niet te veel in een keurslijf dwingen? Via enkele welgemikte Vlaamse decreten is de politiserende angel al uit de basiseducatie getrokken. Ook het vormingswerk en de integratiesector zijn recent hervormd. Andere sectoren zullen ongetwijfeld volgen.

MIDDENVELD EN MENSEN: VAN AANBOD, DIENSTEN EN KLANTEN

Een tweede opvallende tendens is hoe middenveldorganisaties mensen steeds meer benaderen als klanten, consumenten of passieve afnemers van een bepaald welomschreven aanbod. Wie meer aandacht en maatwerk vraagt of wie niet genoeg centen heeft, dreigt uit de boot te vallen. Omgekeerd gaan ook de burgers hun middenveldorganisaties beschouwen als de zoveelste producenten van dienstverlening, info of activiteiten. Dat verandert de verhouding tussen beide aanzienlijk. Met professionele aanbieders en passieve afnemers staan we steeds verder af van het bewegingswerk, waarin je samen opkomt voor gemeenschappelijke belangen.
Heel wat initiatieven die in oorsprong emancipatorisch van opzet waren, gaan de apolitieke toer op. Werklozenwerkingen leggen de nadruk op werk zoeken en vinden, niet op het bestrijden van de werkloosheid. Het reguliere vormingswerk, ooit begonnen als politiek bewuste ‘volkshogeschool’, focust vandaag op vrije tijd of arbeidsmarkt. Gelukkig valt niet elke organisatie of elk initiatief over dezelfde kam te scheren, maar de tendens is duidelijk.

MIDDENVELD INTERN: ’T IS GOED IN ’T EIGEN HERT TE KIJKEN

Het zou best gemakkelijk zijn dergelijke verschuivingen eenzijdig toe te schrijven aan druk van bovenaf of veranderende smaken van het publiek. Ook intern wint de marktlogica terrein en zien we deze weerspiegeld in een hele reeks ontwikkelingen.
Bijvoorbeeld wanneer het overleven en de zelflegitimering van de eigen organisatie centraal komt te staan en de concurrentie in de sector voelbaar wordt. Of wanneer de dorst naar gimmicks, formats en flows het haalt op kritische reflectie en inhoudelijke boodschappen. Ook zien we heel wat organisaties het belang van meetbaarheid internaliseren en evaluaties voeren op basis van het aantal ‘afnemers’ of van de ‘winst’. De verdediging van basis- en grondrechten valt echter niet op die manier te meten. Wie zijn of haar engagement laat voorgaan op de beoogde neutraliteit van de organisatie of op de streepjes en cijfers krijgt het steeds moeilijker.
Het is dan ook goed om in eigen hart te kijken. Voor wie de opkomende marktlogica wil counteren, is er in de eerste plaats intern heel wat werk aan de winkel. Maar hoe begin je daar aan?

VAN MIDDENVELD NAAR BEWEGING

Inmiddels is de oproep ondertekend door veertig organisaties en een veelvoud aan individuele collega’s en vrijwilligers. Het is de bedoeling om samen enkele concrete stappen te zetten en zo tot een herpolitisering van onze organisaties te komen. Concreet kan iedereen de oproep en analyse ondertekenen en verspreiden. Maar het is vooral uitkijken naar de inspiratiedag die de initiatiefnemers organiseren op vrijdag 28 november 2014. Rond deze periode start ook een intervisietraject voor wie vanuit een organisatie of als individu met enkele enthousiaste medemiddenvelders op zoek wil naar werkbare politiseringspraktijken.

Nathan Hertogen
Mede-initiatiefnemer Middenveld in Beweging

De volledige oproep, alle ondertekenaars, meer analyse en alle info over de inspiratiedag en de intervisietrajecten is terug te vinden op www.middenveldinbeweging.be.

Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 6 (juni), pagina 33 tot 35

• project in de kijker
• Middenveld in Beweging