DE INZENDINGEN

Kritiek op de normen van een maatschappij geredigeerd op maat van de middenklasse, de weggedeemsterde openbare empathie met gevangenen en de terugkeer van Duitsland als belangrijkste Europese mogendheid: dat zijn de thema’s van drie winnende essays van de Emile Zola-prijs 2014.

Met de Emile Zola-prijs gaat Samenleving en politiek op zoek naar een beklijvend essay, zowat 115 jaar na het beroemde maatschappijkritisch en geëngageerd artikel J’accuse van Emile Zola. Ook deze editie bewijst de prijs opnieuw haar nut als barometer van interesses en zorgen bij politiek geëngageerde jongeren. J’accuse is niet alleen ‘ik beschuldig’, maar ook ‘durf te denken’. En dat is precies wat we met het uitschrijven van deze prijs beogen, en waar de meeste deelnemers in slaagden.

Voor we de laureaten in de bloemen zetten, eerst een woord van dank aan de juryleden: Ann Peuteman (Knack), Liesbeth Van Impe (Het Nieuwsblad), Paule Verbruggen (Amsab-ISG), Liesbet Walckiers (ex-VRT), Yves Desmet (De Morgen), Filip Rogiers (De Standaard), Peter Van den Eede (Kunstencentrum Vooruit), Luc Van der Kelen (ex-Het Laatste Nieuws), en Sampol-redactieleden Maite Morren, Bilal Benyaich, Mil Kooyman en Dave Sinardet.

EMILE ZOLA

De jury had de eer en het grote genoegen om een reeks kwaliteitsvolle bijdragen te lezen en te evalueren van -28 jarigen die in de voetsporen van Emile Zola (1840-1902) willen treden. Deze Franse schrijver en essayist behandelde in zijn teksten thema’s die nu nog steeds relevant zijn. In 1898 verscheen zijn beroemde artikel J’accuse, het pamflet dat de Dreyfusaffaire aan het licht bracht en een grote invloed had op de Franse geschiedenis.

Voor deze prijs ging de jury op zoek naar een vurig betoog, een messcherpe aanklacht, een verontwaardigde kijk op een boeiend thema. Maar een politiek pamflet is allesbehalve een gemakkelijk genre. Niet alle bijdragen voldeden aan de strenge eisen van de jury. Opnieuw bleek een J’accuse van Emile Zola een moeilijk genre: een aanklacht wordt al snel een klaagzang, een mening een preek. Bij sommigen was het onderwerp wel relevant, maar bleven argumentatie achter en ontbrak de durf om citaten of theorie los te laten. Bij anderen bespeurden we enig literair talent, maar zette de boodschap eerder duisternis waar het licht reeds scheen. Vorm en inhoud combineren, het blijkt geen eenvoudige opgave.

Veel van de ingezonden essays ademen een enorme ambitie uit om Iets Zinvols over onze Verwarde Tijden te zeggen. Verschillende deelnemers hebben het over de jongerenmalaise, de jongerenzelfmoorden, de onzekere toekomst. Het staat in fel contrast met het oppervlakkige, zorgeloze beeld van deze generatie dat vaak in peilingen wordt opgehangen. Er is blijkbaar een sterke drang om die tijd te willen vatten. In vele varianten komen we noties tegen als: de ondergang van het avondland, de crisis van de welvaartsstaat, de huidige prestatiedruk, etcetera. Het is, als fenomeen dan, boeiend: er ‘schreeuwt’ veel onbehagen en tegelijk sturm und drang uit het gros van deze inzendingen. Het besef ‘historische’ tijden mee te maken waarin erg veel in beweging is, speelt sterk. Dat brengt ook een zucht naar originaliteit met zich mee, maar het zit helaas ook regelmatig de uitwerking van een hele reeks inzendingen in de weg. Te schreeuwerig, te pathetisch, te warrig.

Toch konden heel wat essays de jury bekoren.

DE LAUREATEN

Op de derde plaats kiest de jury voor het stuk ‘Duitsland en het einde van de Europese Unie’, van William Todts. De tekst stak er bovenuit op het vlak van logische opbouw en goed uitgewerkte redeneringen. Ook is het onderwerp erg relevant: het is een redelijk realistische benadering van de terugkeer van Duitsland als belangrijkste Europese mogendheid. De rol van Duitsland is een cruciaal gegeven om de EU vandaag te begrijpen. Het is een goedgeschreven essay over Europa dat het sloganeske overstijgt, maar te weinig een vurige aanklacht om als winnaar uit de bus te komen.

Op twee plaatste de jury ‘Gevangen is gedicht’ van Simon Horsten. De auteur werkte voor deze prijs een origineel idee uit: hij schuift de behandeling van gevangenen naar voren als toetssteen voor onze politici. De auteur heeft het zich niet gemakkelijk gemaakt om van poëzie naar gevangenisbeleid te springen, en het lukt ook niet altijd helemaal, maar het is een mooie tekst van een volwassen geest, doordrongen van genuanceerd denken. De auteur werkt zijn uitgangspunt goed uit: beschouw gevangenen als mensen met problemen maar ook met kansen. De tekst leest als een pleidooi voor een tragere samenleving met meer begrip.

De jury koos, met een grote overeenstemming, ‘Leven als een middenklasser: het perspectief van een outsider’ van Giselle Nath als winnaar van de Emile Zola-prijs 2014. Wat betekent het om te leven in een maatschappij die in alles op maat lijkt te staan van de blanke, hoogopgeleide middenklassen? Welke impact heeft dat op de grote ecologische en ethische vraagstukken waar we mee af moeten rekenen? U leest in de bijdrage van Giselle Nath het perspectief van een (relatieve) outsider. Het is als thema uiterst relevant, zeker nu de ‘middenklasse’ ook politiek nooit ver weg is. De auteur put op handige wijze uit haar eigen achtergrond en ervaring. Ze spreekt over de trends die de levensstijlen van de middenklasse en de zwakkere groepen in de samenleving uit elkaar drijven. Volgens haar moeten we de normvervaging niet per se gaan zoeken bij de zogenaamde onderklasse, maar ook bij de hogere klassen. De middenklasseconsument kijkt liefst niet te veel in de spiegel, stelt ze provocerend. Meer zelfs, misschien zijn de zwakkere schouders wel het best uitgerust om om te gaan met de nieuwe schaarstemaatschappij die eraan komt? Een maatschappij op maat van de middenklasse kan best wel iets leren van die groepen waarop ze neerkijkt: van hun vechtlust, hun onderlinge solidariteit, hun spitsvondigheid om meer met minder te doen. Giselle Nath doorbreekt de vanzelfsprekendheid van de middenklasse-normen. Ze is een waardige winnares.

Een tevreden jury dus. Op naar de volgende editie!

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek
Juryvoorzitter

Samenleving & Politiek, Jaargang 21, 2014, nr. 2 (februari), pagina 1 tot 3

• Emile Zola-prijs