Vandaag ‘vieren’ we Tax Freedom Day 2013. U weet ongetwijfeld waarover het gaat, want het werd dit jaar alweer gretig opgepikt in alle media: de symbolische dag uitgeroepen door PricewaterhouseCoopers (PwC) waarop elke Belg stopt met belastingen te betalen en voor eigen rekening gaat werken. Net als vorig jaar valt de dag op 14 juni. ‘Een status-quo, na de negatieve verschuiving van vorig jaar’, lezen we in het persbericht. België blijft met een belastingdruk van bijna 45% één van de landen met het hoogste overheidsbeslag. Het uitroepen van zo’n dag waarop we het juk van de belastingen van ons afwerpen is dan natuurlijk een sterk metafoor. Toch is het een onzinnig initiatief.

Kunstmatig onderscheid

Tax Freedom Day maakt immers een kunstmatig onderscheid tussen werken voor de staat en werken voor jezelf. We betalen inderdaad veel belastingen, maar die gaan niet alleen naar ‘een potverterende overheid’, maar vooral naar zaken als kinderbijslag, pensioenen, ziekteverzekering, onderwijs, openbaar vervoer. Volgens Johan Vande Lanotte (Knack, 24 april 2013) werken we alleen de eerste zes tot acht weken voor ‘het apparaat’: justitie, politie, brandweer, enzovoort. Openbare diensten waar we overigens het hele jaar door, van 1 januari tot 31 december, van genieten. Vanaf 20 februari werken we voor ‘onszelf’ - voor ons persoonlijk of voor ons als gemeenschap - aldus de minister.

Minder ongelijkheid na fiscale herverdeling

Als we onze Tax Freedom Day (14 juni) vergelijken met die van onze buurlanden Nederland (27 mei), Luxemburg (21 mei), Duitsland (4 juni) en Frankrijk (19 juni), moeten we constateren dat een hoge belastingdruk eigen is aan een West-Europese welvaartsstaat. Is dat een probleem? Als je een grafiek zou uittekenen die het verband toont tussen de Tax Freedom Day en de Gini-coëfficiënt (het getal waarin de mate van ongelijkheid wordt uitgedrukt), dan zou je duidelijk zien dat landen die meer belastingen heffen meer welvarend en minder ongelijk zijn. Zo ook bij ons. Cijfers van de FOD Economie tonen aan dat onze Gini-coëfficiënt aanzienlijk daalt na fiscale herverdeling; die daling is vandaag wel minder sterk dan twintig jaar geleden (er moet dus iets gebeuren aan ons belastingsysteem - daarover verder meer).

Waar voor ons geld?

Hoge belastingen zijn dus niet per definitie slecht. In Bulgarije worden bij de laagste belastingen van de Europese Unie geheven, en toch zijn er meer Bulgaren die naar hier komen dan omgekeerd. In de Verenigde Staten viel de Tax Freedom Day 2013 een stuk vroeger dan bij ons, op 18 april. Maar moet onze welvaartsstaat het gebrek aan sociale bescherming van dat maatschappijmodel benijden? Neen. En toch krijgt het West-Europees maatschappijmodel - met hoge lasten en lusten - felle tegenwind. Met de crisis steekt de vraag naar de efficiëntie van onze overheid steeds vaker de kop op. Krijgt de burger voldoende waar voor zijn belastinggeld gezien de omvang van het overheidsbeslag? De maatschappelijke teneur is vaak negatief; wetenschappelijk onderzoek is genuanceerder.

Ons belastinggeld gaat grotendeels naar twee zaken: ‘het overheidsapparaat’ en ‘herverdeling’. Op het eerste punt scoort België inderdaad slechter dan bijvoorbeeld de Scandinavische landen (die overigens een nog groter overheidsbeslag hebben dan wij). Ons overheidsapparaat - de Belgische bric-à-brac - is historisch gegroeid tot wat hij vandaag is. Om efficiënter te zijn, zou het gradueel moeten worden afgeslankt tot het Europese gemiddelde.

Inzake ‘herverdeling’ doet België het dan weer wel goed. Uit een vergelijking van de overheidsefficiëntie met andere Europese landen, door de Nationale Bank, leren we dat we vooral inzake gezondheidszorg en onderwijs bovengemiddeld scoren. Ook tonen opeenvolgende studies van de OESO en het Centrum voor Sociaal Beleid Herman Deleeck aan dat de inkomensongelijkheid in ons land minder groot is dan elders, net omwille van onze hoge herverdelende belastingen. Dat werd recentelijk nog bevestigd door André Decoster, professor publieke financiën aan de KUL, in De Gids op Maatschappelijk Gebied (april 2013): “De Belgische personenbelasting is een van de meest herverdelende van alle landen in de EU”. Wel opvallend, én problematisch, in de studie van Decoster: het herverdelend effect speelt nauwelijks voor de tien procent armsten.

Anders, niet meer, belasten

Tax Freedom Day is om nog een reden een onzinnig initiatief: het kijkt alleen naar de hoogte van de belastingdruk en niet naar hoe die wordt verdeeld. Het loon van de gemiddelde loontrekkende wordt te zwaar belast, terwijl vermogenden hun Tax Freedom Day, vaak in alle stilte op Bounty Beach, op 2 januari vieren (zo berekende Eric Goeman van het Financieel Actie Netwerk, volgens dezelfde PwC-normen). Daarover echter geen woord.

Volledig akkoord: de belastingdruk voor de doorsnee verdiener moet omlaag. Dat doen we echter niet door een vlaktaks van 3 tot 4% voor bedrijven, zoals we in het PwC-persbericht lezen, maar door een radicale verschuiving (geen verhoging) van de belastingen: weg van belasting op arbeid, naar een belasting op vermogenswinst (niet op de vermogens zelf), op milieuonvriendelijk gedrag en op sommige vormen van consumptie.

Ook moeten we de lange lijst van fiscale aftrekposten durven evalueren en reduceren. Die zijn bijna allen het resultaat van lobbywerk. Ze zorgen voor ondoorzichtigheid en zijn dus voordelig voor diegenen zich dure consultants (genre PwC) kunnen veroorloven. Bovendien werken ze al te vaak omgekeerd verdelend. Want is het niet zo dat de aftrekbaarheid van de rente op hypotheekleningen vooral tot gevolg heeft dat de vastgoedprijzen worden opgedreven zodat ze voor bepaalde groepen in de samenleving onbetaalbaar worden? Natuurlijk is iedereen - ik ook - blij als hij/zij geld terugkrijgt van de belastingen, het is een onverwachte financiële meevaller, maar zouden minder fiscale aftrekken in ruil voor een substantiële loonlastenverlaging en een scherpere progressiviteit van de belastingen geen fairdere deal zijn op lange termijn?

Eerlijke fiscaliteit

Vandaag is onze fiscaliteit dermate ondoorzichtig dat ze gevoelens van onrechtvaardigheid aanjaagt. En laat het nu net fiscale rechtvaardigheid zijn die het laatste jaar naar het middelpunt van de belangstelling is gekatapulteerd. Het is exemplarisch dat niet Frank Dierckx, verantwoordelijk bij PwC Belgium voor het Tax Freedom Day-initiatief en ook genomineerd, maar wel ‘Fiscaal correct’ begin deze week werd uitgeroepen tot ‘Taxman 2013’ (een initiatief van nota bene Ergo en Trends, met de steun van PwC). De wind lijkt te keren. Het werk rond fraudebestrijding dat staatssecretaris John Crombez nu verricht, was een aantal jaren geleden ondenkbaar.

Laten we hopen dat politici het momentum grijpen om ook werk te maken van een verschuiving van de fiscaliteit. En laat de media volgend jaar misschien eens berichten over de Tax Justice Day op 31 mei, die dit jaar weer onder de radar bleef, en de Tax Freedom Day een jaartje laten voor wat het is: namelijk een lekker bekkende, maar holle campagnetool van een internationaal accountants- en belastingadviesbedrijf.