Begin april barstte Offshore Leaks los, een actie van onderzoeksjournalisten, activisten en klokkenluiders uit diverse landen. Tienduizenden bankgegevens uit belastingparadijzen bezorgden miljonairs en bedrijven wereldwijd rode wangen. Opnieuw werd gewezen op de enorme omvang van het fenomeen. Daarom is het eigenaardig dat nog zoveel burgers en politici van hun stoel vielen. Volgens een vaak geciteerde studie van James S. Henry, ex-hoofdeconoom van McKinsey, zou er 21 à 35.000 miljard dollar in belastingparadijzen geparkeerd staan. De Britse Maagdeneilanden (BVI) waren in 2010 de tweede grootste investeerder in China (14% van het totaal). De fiscale vrijhaven Mauritius was het grootste investeerdersland voor India (24%). Cyprus (28%), BVI (12%), Bermuda (7%) en de Bahama’s (6%) behoorden tot de top vijf van investeerders in Rusland (cijfers OESO).

Maar het zijn niet alleen exotische eilanden die kenmerken van een belastingparadijs vertonen. In 2012 ontvingen Nederland en Luxemburg meer buitenlandse directe investeringen dan de VS, het VK en Duitsland samen; dit valt zeker in verband te brengen met bepaalde gunstregimes waarmee artificieel bedrijfswinsten uit andere landen worden aangezogen (Financial Times online, 28/04/2013). Op die manier wordt de kloof tussen de economische (waar komen inkomsten echt tot stand?) en de boekhoudkundige realiteit (waar komt de winst naar boven?) wel erg groot.

Belastingparadijzen zijn geen marginaal verschijnsel; ze vormen een wezenlijk onderdeel van het mondiale kapitalistische systeem. Dat is al jaren bekend. Het gaat niet over hier en daar een drugsbaron, dictatorszoontje of frauderende diamantair. Offshore is geen anomalie, geen abnormaal, deviant gedrag; in de wereld van de superrijken en multinationals is het mainstream. Starbucks, Google, Amazon, Apple, Dexia, BNP Paribas Fortis, IKEA, noem maar op: allen worden ze genoemd. De machtigste economische spelers hebben een ruime waaier aan legale en illegale middelen ter beschikking om de belastingdruk naar het nulpunt te doen tenderen. Ondertussen betalen gewone mensen in noord en zuid het gelag.

WAT KUNNEN WIJ HIERUIT LEREN?

Velen onder ons hebben decennialang geleefd zonder besef van dit hallucinante, maar integrale onderdeel van de maatschappelijke realiteit. Drama’s werden gemaakt over de transfers naar Wallonië, terecht of ten onrechte. Veldslagen zijn uitgevochten over een paar extra miljard (frank!) voor het Franstalig onderwijs. Zonder morren leverden honderdduizenden Belgen in, toen hen dat door hun eerste minister werd gevraagd. Het optrekken van een reeks minimumuitkeringen bleek jarenlang te duur. We leerden leven met de gebreken van de spoorwegen of de tergend trage groei van het budget voor ontwikkelingssamenwerking. Wij moeten erover nadenken hoe het komt dat oneerlijke fiscaliteit in een context van neoliberale mondialisering nu pas wordt ontdekt als een gigantisch maatschappelijk probleem.

Het is natuurlijk de financiële crisis die meer ogen deed opengaan. Maar conservatieve krachten proberen nog altijd de perimeters van het fiscale debat beperkt te houden. Zo plaatsen ze de bevolking voor onnodig verscheurende dilemma’s. Meer geld halen bij de sterksten blijft erg moeilijk liggen. De felle en demagogische reacties vanuit de banksector tegen de financiële transactietaks, die 11 EU-lidstaten eventueel zullen invoeren, spreken boekdelen. Wij worden opnieuw verondersteld te geloven dat hun cijfers kloppen. De voorzitter van Belfius dreigt met ontslag, maar een onderzoekscommissie over het miljardengeknoei komt er niet. Het bankendossier is té groot voor parlement en bevolking. Wat zegt dit over de kwaliteit van onze democratie? Na de (geweigerde) onderzoekscommissies moeten wij misschien pleiten voor waarheidscommissies. Want de systemische problemen die met het neoliberalisme samengaan, hebben onze samenleving en de wereld onnoemelijk veel schade berokkend.

HEROPSTANDING LINKS?

Financiële stabiliteit en fiscale rechtvaardigheid zijn naar het middelpunt van de belangstelling gekatapulteerd. Ligt hierbij een heropstanding van links in het verschiet? Er wordt alvast goed gewerkt. Staatssecretaris John Crombez zoekt de grenzen op van wat een klein land als België in zijn eentje vermag, en versterkt met zijn maatregelen en voorstellen het draagvlak voor eerlijke fiscaliteit. Johan Vande Lanotte maakt openlijk brandhout van het waanbeeld dat de Belgen pas in de tweede helft van het jaar voor zichzelf beginnen te werken (VRT, De Zevende Dag, 14/4/13). Het hangt er maar van af naar wie je kijkt. En wat ‘de staat’ doet, komt de meeste gewone burgers ook financieel ten goede. Dit neemt niet weg dat de burgers een efficiënte overheid en doordachte uitgavenpolitiek mogen eisen. Bovendien kan een hertekende fiscaliteit ook een lastenvermindering voor arbeidsinkomens met zich meebrengen. Maar in plaats van mee te gaan in een platte antibelastingretoriek, wordt deze laatste met correcte argumenten zélf tot haar ware aard herleid, en daardoor ontzenuwd. Alleen door rechtse uitgangspunten frontaal te delegitimeren, kan links op een authentieke manier terugkomen. De groene parlementsleden Meyrem Almaci en Stefaan Van Hecke, van hun kant, dwingen bij vriend en vijand respect af met hun dossierkennis, scherpe analyses en niet te weigeren voorstellen omtrent de banken, fraudebestrijding en lastenverschuiving. Hier kan op gebouwd worden.

Wanneer nationalistisch rechts nu het verhaal van de mondiale financiële crisis - die het gevolg is van de losgeslagen deregulering in de Noord-Atlantische zone en honderden miljoenen mensen (dieper) in de miserie heeft geduwd - probeert te reduceren tot de destructieve relatie tussen een bank en een arbeidersbeweging (terwijl over de diamantwereld ook een paar kritische vragen te stellen zijn), is voor links het moment gekomen om de rug te rechten en met het nodige zelfvertrouwen terrein te gaan terugpakken. In tegenstelling tot de vorige jaren, zal wel veel kritischer moeten worden omgegaan met rechtse premissen, bijvoorbeeld over de rol en macht van de staat in het licht van groeiende ongelijkheid en niet te verantwoorden fiscale discriminaties. Hierbij is de groeiende transparantie en informatiespreiding over de binnenlandse en internationale dimensies van de fiscale onrechtvaardigheid van goudwaarde.

Het komt erop aan mensen in eenvoudige taal uit te leggen wat er op fiscaal vlak aan het gebeuren is, dat het niet klopt, en dat er mensen in de politiek zitten die er iets aan willen doen. Om Vande Lanotte te citeren, dat zijn warempel ook Vlamingen! Zij willen van Vlaanderen iets maken, maar toevallig ook van België en de wereld. Het is blijkbaar niet zo dat alle Vlamingen bij Dalrymple en Downing Street 10 aanschurken.

WAARDEN

Maar op één punt mag links conservatief rechts gerust achterna hollen, namelijk door qua discours eindelijk ook op het terrein van de waarden te komen. Veel brave Vlamingen blijken erg gevoelig te zijn voor dit nogal vage, maar passionerende woord. Gelijk hebben ze: zonder waarden kan een samenleving niet bestaan. Eerlijke, progressieve belastingen, die gerust tegen de 45% mogen aanzitten, maken de samenleving voor iedereen leefbaarder, veiliger, gezonder en warmer - de dolgedraaide plaat over de ‘Franstalige belastingregering’ ten spijt. Geld om dure geneesmiddelen terug te betalen, geld voor de NMBS en fietspaden in het kader van een klimaatbeleid, sociale woningen: dat gaat over essentiële waarden, die met een rechtsliberaal beleid weinig kans maken.

Zijn er geen grenzen aan de mate waarin rechtse politici en opiniemakers het waardendiscours kunnen monopoliseren, maar ondertussen pleiten voor besparingen en tegen vermogenswinstbelastingen, het klimaatprobleem bagatelliseren en via allerlei mediatieke manoeuvres bevolkingsgroepen tegen elkaar opzetten? Wanneer iedereen ermee akkoord gaat dat er voor Lance Armstrong in het wielerpeloton geen plaats meer is, waarom wil men veroordeelde racisten onmiddellijk weer in de parlementen en schepencolleges? Was er dan een tekort aan betere kandidaten? Hoe hol klinkt een conservatief waardenverhaal, wanneer het steevast op de goedkeuring kan rekenen van hele meutes schuimbekkende poujadisten op internetfora, die de sfeer van de jaren ’30 werkelijk oproepen? Maar het is de grofheid en kilte van deze rechtse hegemonie die haar voornaamste zwakte is. Sommigen zouden zich wel eens kunnen vergissen over waar de ‘grondstroom’ in Vlaanderen echt voor staat. Momenteel zijn rood en groen goed bezig om de solidaire kant van de Vlaamse bevolking weer wakker te maken.

Dries Lesage
Redactielid Samenleving en politiek

edito - fiscaliteit - fiscale fraude

Samenleving & Politiek, Jaargang 20, 2013, nr. 5 (mei), pagina 1 tot 3

• edito
• fiscale fraude
• fiscaliteit
• redactioneel