DUIDELIJK KOMPAS

Voor dit project werden twee jaar lang mensen uit allerlei windstreken geïnterviewd. We lezen de verhalen van Esther (ergotherapeut), Brigitte (schoonmaakster), Sandra (buurtregisseur), Joris (begeleider), Malia (accountmanager). Ze willen allen meedoen met het moderne leven, maar worden vaak ontmoedigd door de systemen, op hun werk én in hun privéleven, waarin zij zich gevangen voelen. Hun persoonlijke verhalen tonen aan dat de politiek vervreemd is geraakt van de mensen, met als gevolg dat de mensen op hun beurt vervreemden van de politiek of, erger, dat ze de politiek gaan zien als hét probleem in plaats van de oplossing. (Ook uit ‘de voettocht van Jan’, verderop dit nummer, blijkt hoe ontzettend ontoereikend het openbaar bestuur wordt ervaren. Problematisch is natuurlijk dat mensen net… de sociaaldemocraten identificeren met die overheid.)

De WBS hanteerde alleszins een verfrissende formule: niet een zoveelste artikelenreeks, maar een ideologische herbronning aan de hand van een portret van Nederland op mensenniveau waaruit politieke conclusies worden getrokken. Politieke partijen kijken, inderdaad, te veel naar de werkelijkheid die ze via het beleid menen vorm te geven, en te weinig naar de alledaagse werkelijkheid waarin mensen leven. De politiek moet zich minder richten op nota’s, maar opnieuw meer naar de mensen voor wie die nota’s bedoeld zijn, lezen we in het rapport.

‘Van Waarde’ is dan ook geen partij- of verkiezingsprogramma. Eerder een warme verhalenbundel, een kompas dat richting geeft aan kernwaarden voor een sociale en democratische samenleving. In de gesprekken resoneren vier waarden: mensen hebben behoefte aan bestaanszekerheid, aan goed werk, aan verheffing en aan binding. Het zijn de klassieke sociaaldemocratische waarden. De boodschap van het Bureau aan haar Partij is duidelijk: de PvdA moet afstand nemen van het individualisme, zich meer richten op gemeenschapszin en meer tegengewicht bieden aan de té economische en bestuurlijk-technocratische logica waarmee Nederland de afgelopen jaren is geregeerd.

EIGENGEREIDE STUDIEDIENST

Het ‘Van Waarde’-rapport heeft alleszins de potentie om opnieuw te inspireren. Het is een denkoefening waar de Vlaamse sociaaldemocratie jaloers op kan zijn. Het rapport toont zonder meer de sterkte van het Nederlandse model aan, waarbij een wetenschappelijk bureau zijn inkomsten (volgens zetelverdeling) grotendeels via de overheid krijgt, wat onafhankelijk denken mogelijk maakt. Maar ook een studiedienst zoals die bij ons bestaat, namelijk binnen de partij en afhankelijk van haar centen, moet af en toe tegen de schenen van de partijtop durven schoppen, dissonante boodschappen brengen en meer doen dan enkel de ministeriële kabinetten van materiaal voorzien.

Het is alleszins zo dat het Bureau de Partij een pijnlijke spiegel voorhoudt. Uit het rapport blijkt dat de liberale visie tot in de haarvaten van de PvdA is doorgedrongen. Het is ook zeer kritisch voor het regeerakkoord met de VVD. We kunnen ons voorstellen dat de partijtop de WBS af en toe een lastige klant vindt. En toch, opmerkelijk, waren ‘de vier groten’ van de PvdA bij de voorstelling van het rapport aanwezig: Jeroen Dijsselbloem (‘de analyticus’), Lodewijk Asscher (‘de behoudzame’), Hans Spekman (‘de bulldozer’) en Diederik Samsom (‘de pragmaticus’). Bij ons zouden ze de Teletubbies heten, in Nederland zijn het ‘de zonen van Wouter Bos’. Allen hebben hun carrière in min of meerdere mate te danken aan Bos, allen hebben nog altijd intensief contact met hem. Schoonvaders in de politiek, het is van alle tijden en alle landen.

DE LAST VAN DE MACHT

Het rapport betekent een terugkeer naar de traditionele kernwaarden van de sociaaldemocratie. Of het een koerswijziging zal inhouden, is een andere zaak. Als je politieke consequenties uit ‘Van Waarde’ trekt - sociaaleconomisch naar links, sociaal-cultureel naar binding en politiek naar versterking van zeggenschap - komt de coalitie van PvdA en VVD onder hoogspanning. Al snel werd echter door Diederik Samsom geopperd dat het nieuwe waardendiscours de coalitie niet in gevaar zou brengen. Dat is ergens logisch - ideologische vernieuwing overstijgt de toevalligheden van het heden - maar toch toont het de fundamentele zwakte aan van een verantwoordelijke beleidspartij die sociaaldemocraten in vele landen geworden zijn: hoe belangen verzoenen met beginselen.

De kritiek op rapport en partij kwam dan ook snel. De Groene Amsterdammer kopte ‘Het verraad van de PvdA’ en schreef smalend over het kameleon-gedrag van de partij: ‘het diertje kleurt rood als ze zich opwindt, om in rust de kleur van haar omgeving aan te nemen’. SP-voorman, Emile Roemer, stelde dat ‘de linkse PvdA praat en de rechtse PvdA regeert’. Nu het rapport binnen PvdA-afdelingen in heel het land wordt besproken, duikt ook binnen de partij zelf onvermijdelijk de vraag op hoe deze nieuwe, linkse waarden verwezenlijkt gaan worden in de huidige regeringscoalitie. Het partijbureau praat over waarden, de leden vooral over de VVD.

De kritiek is niet nieuw. Het strekt de sociaaldemocraten tot eer dat ze niet aan de kant blijven staan, dat ze verantwoordelijkheid opnemen. Anderzijds is het onmiskenbaar zo dat ze de overheid zijn gaan besturen als een bedrijf. Ze zijn, met de allerbeste bedoelingen, verworden tot de managers van de verzorgingsstaat. Altijd wordt het compromis verdedigd, te weinig waar de partij voor staat. Die krijgt haar verhaal niet meer in de verf. De focus ligt te zeer op beleid, te weinig op narratief. Terwijl met het succes van het rechtse (onafhankelijkheids)discours net een ‘war of narratives’ is uitgebroken. Regelgeving haalt het dan niet van een verhaal.

Net daar ligt de sterkte van het ‘Van Waarde’-rapport. Het formuleert het algemeen belang opnieuw in het licht van de sociaaldemocratische waarden als bestaanszekerheid, verheffing, goed werk en binding. Het rapport slaagt er wonderwel in de verzuchtingen van de ‘kleine’ dingen des levens te verbinden met de ‘grote’ politiek. Het biedt houvast voor een aangescherpt politiek narratief.

‘ZONDER ONS IS HET ERGER’

Ook de sp.a is een beleidspartij geworden. Ze moet zich echter de vraag durven stellen hoelang het argument ‘met ons in de controlekamer is het beter dan zonder ons’ nog houdbaar is. De partij verschrompelt verkiezing na verkiezing tot een steeds kleinere politieke speler, maar neemt keer op keer bestuursverantwoordelijkheid op. Was het echt nodig om in 2009 na electoraal verlies een Vlaamse regering te vormen met de N-VA? Een regering waar de partij, zo blijkt vier jaar later, nauwelijks uit de verf komt. Meeregeren zit verstrengeld in het DNA van de partij.

In 2014 kan deze strategie op haar limieten botsen. Dan is het niet ondenkbaar dat de socialisten uit de Vlaamse regering worden gegooid en in de federale regering worden gemanoeuvreerd. Een oppositiefederalisme, met constante rechtse aanvallen uit Vlaanderen (en Antwerpen) op de ‘linkse federale minderheidsregering’, is het horrorscenario. Dan dreigt voor sp.a de politieke irrelevantie, en na 2014 de electorale afgrond. Het is, nu, alle hens aan dek.

Wim Vermeersch
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

edito - sp.a - PvdA - waarden

Samenleving & Politiek, Jaargang 20, 2013, nr. 3 (maart), pagina 1 tot 3

• redactioneel
• waarden
• edito
• PvdA
• sp.a