ZUID-EUROPA

Griekenland

In de voorwaarden die gepaard gingen met de noodleningen aan Griekenland vormen hervormingen en besparingen in de gezondheidszorg één van de prioriteiten. Alleen al in 2011 moest het gezondheidsbudget met 1,45 miljard euro afnemen. Terwijl de publieke ziekenhuizen uit hun voegen barsten omdat veel patiënten zich de private sector niet meer kunnen veroorloven, wordt hun budget gekortwiekt en wordt één derde van de ziekenhuisbedden gesloten. Tegelijkertijd laten nieuwe maatregelen in de gezondheidswet van 2011 de expansie van private klinieken toe. Het budget voor geestelijke gezondheidszorg is met 45% gedaald. Het pakket dat gedekt wordt door de sociale ziekteverzekering werd gerationaliseerd en de patiëntenbijdrages in publieke instellingen werd verhoogd. Ook het personeel kreeg het zwaar te verduren, met verminderingen van salarissen en een verlaging van het personeelsbestand. Tot slot werd eveneens heel wat bespaard op geneesmiddelen: zo werd het verplicht voorschrijven op stofnaam er geïntroduceerd voor alle geneesmiddelen op de terugbetalingslijst, evenals het verplicht elektronisch voorschrijven. Terugbetaling gebeurt enkel nog op basis van het goedkoopste product in elke klasse en het verschil moet worden betaald door de patiënt. Ook de apothekersmarkt werd geliberaliseerd.
De gevolgen van deze maatregelen, en de economische crisis zelf, zijn dramatisch. Zo zag Dokters van de Wereld tussen 2010 en 2011 het aantal Grieken dat naar hun poliklinieken komt verdubbelen. Bepaalde farmaceutische bedrijven leveren ook niet langer levensreddende geneesmiddelen aan openbare ziekenhuizen omdat zij de rekening niet kunnen betalen. Meer dan 250 geneesmiddelen zijn niet of onvoldoende beschikbaar: vooral de rekken met antibiotica, antidepressiva, kankermedicijnen en antihypertensiva blijven leeg.

Portugal

Om een faillissement te vermijden, kreeg Portugal een goed jaar geleden een noodlening van de trojka. Heel wat van de voorgestelde hervormingen in het economisch aanpassingsprogramma zijn ondertussen in uitvoering. In 2012 moet de gezondheidssector 710 miljoen euro besparen. Dat gebeurt in de eerste plaats via de verhoging van het aandeel van de patiënt. Zo verdubbelde de prijs voor een artsenbezoek en verminderde de staat haar aandeel in de terugbetaling van geneesmiddelen. Ook hier werden voorschrijven op stofnaam en het elektronisch voorschrift verplicht. Verschillende spoedafdelingen werden gesloten. Bovendien leverden de verpleegkundigen 5 procent loon in en worden er geen nieuwe aanwervingen gedaan. In juli vond er alvast een artsenstaking plaats tegen de besparingsmaatregelen en de ontmanteling van de Portugese gezondheidsdienst. Niet minder dan 80% van de artsen deed mee aan de staking.

Spanje

Spanje zoekt 7 miljard euro in de gezondheidssector. Eén van de strategieën hiervoor is de invoering van remgeld afhankelijk van het inkomen, daar waar dit voorheen ofwel gratis was (voor gepensioneerden en de niet-actieve bevolking) ofwel een vast percentage van de kostprijs (voor werkenden). Verder wil de regering Rajoy het ‘frauduleus gezondheidstoerisme’ aanpakken. Hierdoor kunnen buitenlanders niet langer op zorg rekenen in Spanje. Ook mensen zonder papieren hebben sinds september niet langer recht op een gezondheidskaart, waardoor ze niet langer terecht kunnen in openbare ziekenhuizen en medische centra. Uitzonderingen gelden enkel voor zwangere vrouwen, jongeren en noodsituaties. Net zoals in andere landen werd het verplicht voorschrijven op stofnaam geïntroduceerd, zij het alleen voor bepaalde geneesmiddelengroepen. De Spaanse overheid heeft voor 12 miljard euro schuld uitstaan bij de farmabedrijven met als gevolg dat enkele bedrijven geen medicijnen en medische producten meer leveren in bepaalde regio’s. Wat betreft het medisch personeel is er een stop gezet op aanwerving en hebben de verpleegkundigen een loonsverlaging van 5 procent moeten slikken.

Italië

Tussen 2012 en 2014 wil Italië 8 miljard euro besparen in de gezondheidszorg, onder andere via de introductie van nieuwe patiëntenbijdrages en de invoering van referentieprijzen voor geneesmiddelen en medische prestaties. Premier Mario Monti maakte eveneens van de crisis gebruik om de liberalisering van de apotheken door te drukken.

NOORD-EUROPA

Nederland

In Nederland werd de laatste jaren flink de hakbijl gezet in de gezondheidssector. Patiënten zullen in de toekomst meer uit eigen zak moeten betalen en het pakket basiszorg werd her en der ingeperkt. In de geestelijke gezondheidszorg staan 5.000 banen op de helling. Positief is dat er een onderzoek komt naar de norminkomens van medische specialisten. Er lag een voorstel op tafel om geneesmiddelen tegen de ziekten van Pompe en Fabry te schrappen uit de terugbetaling, wegens te duur. Na felle discussies gaat dit echter niet door.

Frankrijk

In Frankrijk wil de regering het budget van de ziekteverzekering inperken met 2,4 miljard euro. Daarvan moet 40 procent komen van het verhoogde gebruik van generische geneesmiddelen en van de vermindering van de terugbetaling van andere geneesmiddelen. Zo’n 1,3 miljard moet komen van plannen om ziekenhuizen efficiënter te maken en 330 miljoen van een belasting op verzekeringsproducten. De groeinorm voor de ziekteverzekering zou worden geplafonneerd op 2,5 procent van het bruto binnenlands product.

Denemarken

In Denemarken was de gezondheidszorg de enige sector die een budgetverhoging kreeg voor de periode 2011-2013, zij het minder dan de eerdere drie jaren (670 miljoen euro). Toch werden er in 2010 een aantal besparingsmaatregelen doorgedrukt, zoals het niet langer terugbetalen van medisch-begeleide voortplanting in publieke ziekenhuizen. Geneesmiddelenprijzen werden bevroren tot op het niveau van mei 2009 en in 2010 kwam daar nog een 5 procent bij, geldig tot eind 2012. Bovendien wil Denemarken voor nieuwe geneesmiddelen niet meer betalen dan de gemiddelde prijs van een groep landen uit een vergelijkingsgroep. In 2009 nam de overheid nog 84,9 procent van de totale gezondheidsuitgaven voor haar rekening. Verwacht wordt dat dat tegen 2014 afneemt tot 80,5 procent. Patiënten zullen dus ook hier meer uit eigen zak moeten betalen.

Groot-Brittannië

Groot-Brittannië wil tegen 2015 zo’n 20 miljard euro besparen in de Nationale Gezondheidsdienst (NHS). Dat moet komen van een hervorming waarbij privé-zorgverstrekkers meer zorgcontracten kunnen binnenhalen. De Britse ziekenhuizen staan ook onder druk om hun personeel te verminderen. Zo’n 9,6 procent van de banen staat op de helling.

Duitsland

Duitsland ten slotte heeft in 2010 een hele reeks van hervormingen doorgevoerd om de uitgaven onder controle te houden. Onder deze maatregelen tellen we een verhoging van de bijdrage aan de ziekteverzekering voor werknemers en werkgevers, inclusief een duidelijke afspraak dat toekomstige verhogingen volledig ten laste van de werknemers zullen vallen. Er werden verschillende maatregelen ingevoerd om de macht van farmaceutische bedrijven te beperken in de prijszetting van geneesmiddelen, zoals een bevriezing van de prijzen tot 2013 op het niveau van augustus 2009 en de introductie van prijsonderhandelingen met ziekenfondsen en verzekeraars. Voor deze maatregelen kon de farmaindustrie volledig vrij de prijs bepalen.

EN IN BELGIË?

Ook in België heeft de gezondheidssector al flink wat besparingen moeten slikken, zij het dat deze maatregelen veel later kwamen dan in andere landen aangezien de regering in lopende zaken was. Voor 2012 moest de sector een besparing slikken van 2,3 miljard euro, bestaande uit 1,6 miljard euro marge, 320 miljoen euro onderbenutting en bijna 425 miljoen euro pure besparingen. Deze werden voor een groot deel verhaald op geneesmiddelen, onder meer via de invoering van de verplichting voor de apotheker om bij een voorschrift op stofnaam een geneesmiddel uit de korf van goedkoopste geneesmiddelen af te leveren en de introductie van een prijsvergelijkingssysteem met een groep van omringende landen. Verder kregen heel wat zorgverstrekkers maar een beperkte indexering toegekend, welke gecompenseerd kon worden door alternatieve besparingsmaatregelen. De groeinorm werd bijgesteld van 4,5 procent naar 2 procent. Voor 2013 zijn de begrotingsbesprekingen nog volop lopende binnen de verschillende RIZIV-organen. Onder een groeinorm van 2% in 2013 zal er evenwel geen marge zijn voor nieuw beleid. Bovendien is de overheid nog actief op zoek naar een 4,6 miljard euro. De ziekteverzekering zal wellicht ook nu weer in het vizier komen voor bijkomende besparingen.

NOOD AAN EEN LANGETERMIJNPERSPECTIEF

Bovenstaande voorbeelden maken het duidelijk dat het ontbreekt aan een langetermijnperspectief in de Europese besparingsmaatregelen. Met het oog op de vergrijzing staat de gezondheidssector voor enorme uitdagingen. De nodige bredere hervormingen dringen zich op. De sector moet worden klaargestoomd om deze uitdagingen het hoofd te kunnen bieden zodat de betaalbaarheid, toegankelijkheid en kwaliteit ook in de toekomst gegarandeerd blijft. Efficiëntie op lange termijn moet dus de maatstaf zijn voor goede besparingen in de gezondheidszorg.

Katrien Vervoort
Stafmedewerkster studiedienst Nationaal Verbond Socialistische Mutualiteiten (NVSM)

Nuttige links
- P. Mladovsky et al, Health policy responses to the financial crisis in Europe. (http://www.euro.who.int/\_\_data/assets/pdf\_file/0009/170865/e96643.pdf)
- European Public Health Alliance, Briefing notes: EPHA facts and figures on the impact of the financial crisis on health. (http://www.epha.org/IMG/pdf/Briefing\_notes-\_The\_economic\_crisis\_EPHA\_facts\_and\_figures\_on\_the\_impact\_of\_the\_financial\_crisis\_on\_health\_-\_June\_2012.pdf)
- Fahy N., Who is shaping the future of European health systems, BMJ 2012; 344:e1712.
- Eurohealth, Health Systems and the financial crisis. Volume 18, number 1, 2012.

gezondheidszorg - besparingen - Europa

Samenleving & Politiek, Jaargang 19, 2012, nr. 8 (oktober), pagina 42 tot 45

• gezondheidszorg
• besparingen
• Europa