Tour d’Europe

Krantenkolommen zijn reeds volgeschreven over de winst van Hollande in Frankrijk (6 mei) en de middenvinger aan Europa in Griekenland (6 mei). Er waren begin deze maand echter ook een aantal regionale stembusgangen van belang.

Bij de lokale verkiezingen in Groot-Brittannië (3 mei) leed de coalitie van Conservatieven en Liberaal-Democraten een nederlaag. De Britten stemden massaal op Labour (alleen in Londen ging Boris Johnson tegen de nationale trend in). Het betekent een opsteker voor sociaaldemocraat Ed Miliband.

In Italië draaiden de gemeenteraadsverkiezingen (7 mei) uit op een proteststem tegen de gevestigde partijen. Een hoofdrol was weggelegd voor een komiek uit Genua, Beppe Grillo. Vooral de rechtse partijen - Il Popolo della Libertà en Lega Nord - werden door de kiezer afgestraft. De centrumlinkse Democratische Partij (PD) ontsnapte aan de malaise. De partij heeft het lastig in haar evenwichtsoefening tussen de liberale hervormingen van Monti en haar eigen traditionele waarden, maar deed het relatief goed.

De belangrijkste stembusgang vond plaats in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen (13 mei), gewonnen door de partijen die deel uitmaakten van de aftredende minderheidscoalitie: SPD en Groenen. Sociaaldemocrate en deelstaatminister-president Hannelore Kraft is er de nieuwe ster aan het linkse firmament. In Noordrijn-Westfalen wonen zo’n 18 miljoen mensen, bijna een kwart van de Duitse bevolking. Het betekent een flinke klap voor Angela Merkel en geeft de SPD nationaal de wind in de zeilen (en een nieuwe kandidaat-bondskanselier?).

Reden tot optimisme?

Europees Links heeft dus wel degelijk redenen om een bescheiden feestje te vieren. Het afgelopen jaar verdwenen Rutte, Berlusconi, Sarkozy van het internationaal toneel. In drie grote landen waar Links traditioneel sterk staat, zijn tekenen van herstel. De winst van Hollande en Kraft bracht een nieuwe dynamiek. De sociaaldemocraten in Denemarken leverden, met Helle Thorning-Schmidt, er de eerste vrouwelijke premier. In ons land kwam Di Rupo aan de macht. In andere landen zorgen nieuwe leiders, zoals Stefan Löfven in Zweden en Diederik Samsom in Nederland, voor een frisse wind.

Europese kiezers staan in steeds grotere mate sceptisch tegenover de dogmatische besparingspolitiek en remedies van regeringen. Op het eerste zicht lijkt Links te profiteren van het gebrek aan draagvlak dat bestaat voor het Europese beleid van de afgelopen jaren. Maar is dat wel zo? Stemden de Fransen voor Hollande’s europolitiek of waren ze Sarkozy spuugzat? Het is wachten op politicologisch onderzoek, maar we neigen naar dat laatste.

Eigenlijk valt er maar één echte constante in de analyse te ontwaren: het blijkt bijzonder moeilijk voor een zittend premier om er een tweede ambtstermijn aan te breien. De uitzondering lijkt Noordrijn-Westfalen. Hoewel. Ook daar geldt de vraag: stemde men voor Kraft of tegen Merkel? Sinds de uitbraak van de financiële crisis zijn veel zittende Europese regeringen in de netten van de recessie verstrikt geraakt. In de laatste 12 maanden zijn 10 Europese regeringen de laan uit gestuurd. Het is opmerkelijk dat de zittende regeringen die de storm overleefden meestal van centrumrechtse signatuur waren. Dat was het geval in Zweden, Duitsland, Estland, Luxemburg en Polen. Vertrokken in 2011: Papandreou, Zapatero, Socrates. Allen socialisten.

Links gevangen in een geloofwaardigheidsval

Centrumpartijen, en dus ook sociaaldemocratische partijen, worden leeggezogen door protectionistische, anti-Europese partijen aan zowel linker- als rechterzijde. In de Europese linkse denktanks gonst het dan ook van bedrijvigheid. Zo publiceerden Wiardi Beckman Stichting (Nederland) en Policy Network (Groot-Brittannië) het manifest ‘A Centre-Left Project for New Times’ (2012). Het is het eerste product van ‘The Amsterdam Process’, het toonaangevende vernieuwingsproject van de Europese sociaaldemocratie. Een van de voornaamste conclusies is dat Links gevangen zit in een geloofwaardigheidsval. Er is sprake van zowel een ingebeelde als echte ‘credibility gap and delivery deficit’: “Mensen willen dat regeringen hen beschermen tegen de onzekerheden gecreëerd door globalisering en economische verandering, maar willen tegelijk empowered worden met meer keuze en controle over hun eigen leven, daarbij niet gehinderd door een gecentraliseerde bureaucratie. Links belooft veel, maar het electoraat is niet langer overtuigd dat centrumlinkse partijen de capaciteit hebben om hun beloftes waar te maken.”

Deze geloofwaardigheidsval heeft een duidelijke ideologische oorzaak: de doodlopend straat van de Derde Weg. In het jaar 2000 hadden 11 van de 15 toenmalige EU-lidstaten sociaaldemocratische of centrumlinkse premiers. Toch sloeg de slinger in het beleid te ver door naar het liberale. Links heeft boter op zijn hoofd en wordt niet meer geloofd. Zolang het niet nog duidelijker publiekelijk afstand neemt van de fouten van de Derde Weg lijkt een overwicht, zoals we dat kenden tijdens het sociaaldemocratisch glorietijdperk rond de eeuwwisseling, vandaag schier onmogelijk. Zeker omdat Links verkiezingen moet zien te winnen in een sfeer van bangmakerij. De markten zouden wel eens kunnen panikeren, weet u wel. The Economist wijdde in volle Franse campagne haar voorpagina aan ‘The Rather Dangerous Monsieur Hollande’.

Hoopvol richting 2013

Zit er dan een koerswijziging aan te komen nu Links de president mag leveren in een land dat belangrijk is voor de koers van Europa en nu Merkel (in eigen land, maar vorig weekend ook in de G8) steeds meer onder druk komt te staan? Puur cijfermatig alvast niet. In de Europese Raad blijven de sociaaldemocratische leiders nog zwaar in ondertal. Als we naar de Europese map kijken, tellen we slechts drie linkse regeringen (Frankrijk, Denemarken, Slowakije), vijf landen met coalitie links-rechts (Ierland, België, Oostenrijk, en voorlopig ook nog Griekenland en Roemenië), één land met een coalitie links-rechts-groen (Finland), één regering van technocraten (Italië) én liefst vijftien rechtse regeringen. Hollande zal zijn programma niet zomaar kunnen opleggen aan Europa, maar zijn overwinning betekent alvast hernieuwde hoop voor Links. Met verkiezingen in Nederland in september, en in Duitsland en Italië in 2013, zien de Europese sociaaldemocraten de situatie alvast iets rooskleuriger in dan pakweg een jaar geleden.