Links is een scheldwoord geworden.

Dat staat nergens in het boek, maar dat was wel het gevoel dat ik had bij het lezen van De Heruitvinding van de samenleving door Jan Blommaert. Een boek dat, voor wie dat nodig heeft, de zelfgenoegzaamheid van ‘Links’ doorprikt. En met een stevige analyse van hoe het extreemrechts gedachtegoed de laatste twintig jaar de dominante ideologie werd. En de linkse idealen daarbij sterk in de verdrukking kwamen. Er is een ‘rechtse kerk’ die het debat leidt en het beleid gestalte gaf. En wie daar kritiek op had werd smalend tot de ‘linkse kerk’ gerekend. Iedereen ter linkerzijde weet dat die kerk niet bestaat. Er is nooit eensgezindheid geweest over zelfs de meest fundamentele grondslagen inzake economie, democratie, sociaal beleid en al zeker niet over de multiculturele samenleving. Maar eerder dan een tegenoffensief in te zetten werden linkse en democratische stellingen beetje bij beetje afgezwakt. Tot op het punt dat de progressieve partijen zelf niet echt meer in het offensief durven of willen gaan om hun eigen oude vormen en gedachten te verdedigen. En gemakshalve nog slechts morrelen in de marge van wat door rechts op de agenda wordt gezet.

Het meest recente, maar ook meest ingrijpende voorbeeld is de radicale koerswending in het Europees sociaaleconomisch beleid. Ooit was er een consensus rond het Rijnlandmodel waar ‘kapitalisme en de welvaartstaat hand in hand gingen’. Succesvol trouwens. Net die sociale bescherming garandeerde een hoge interne koopkracht. Consumentenvertrouwen heet dat tegenwoordig. Nu is dat vertrouwen expliciet ondergeschikt aan het ‘vertrouwen op de markten’ zoals uitgedrukt in de ratings. Sinds maart 2011 heeft de EU dit model ten grave gedragen en moet iedere lidstaat haar overheidsuitgaven op alle domeinen terugschroeven. En tegen die extreem-liberale politiek wordt eigenlijk niet zoveel weerwerk geboden. Paul De Grauwe is merkwaardig de meest linkse econoom die nog in de pers aan het woord mag komen. Het is niet meer de vraag of er wel moet worden bespaard maar hoeveel en op welke manier. Terwijl de Grieken tot extreme inlevering worden gedwongen om de buitenlandse schuldeisers te kunnen afbetalen. Eigenlijk wel macaber dat net nu de VS een begin van sociale zekerheid invoert en Obama pleit voor een minimumbelasting, Europa het omgekeerde pad opgaat. Misschien om al die Amerikaanse kapitalisten hier een nieuw belastingparadijs aan te bieden? Je weet maar nooit wat er in Davos wordt bekokstoofd. Iemand moet hebben beslist dat het beter is dat honderd mensen 1 miljoen euro kunnen uitgeven dan een miljoen mensen 100 euro verdienen.

Blommaert blijft uitgebreid stilstaan bij het Belgische migrantendebat. Het thema dat hem ook in de voorbije jaren het meest passioneerde. Zelfs voor oudgedienden is het een meer dan verdienstelijk historisch overzicht hoe eind de jaren 1980 de Waalse partijen ook het beleid inzake migratie bleven bekijken vanuit de ‘linkse’ sociaaleconomische achterstelling van vreemdelingen, terwijl de Vlaamse consensus zo goed als volledig gericht werd op culturele verschillen met veel aandacht voor de Islam, criminaliteit… ‘We zien dat met het Koninklijk Commissariaat voor het Migrantenbeleid de fundamentele visie op de migrantenproblematiek verschoof van wat men een ‘linkse’ visie mag noemen naar een visie die volledig de (extreem-) rechtse premissen opneemt: het feit dat migranten niet enkel problemen hebben maar ook een probleem zijn, dat dit probleem zijn oorsprong vindt in de diversiteit die gezien wordt als een hoofdzakelijk cultureel (en religieus) probleem, waarom het antwoord een vorm van unilaterale aanpassing is aan ‘onze waarden’…’ Dit citaat uit het boek lijkt me treffend de origine van een problematiek te schetsen waar we 20 jaar later nog steeds mee worstelen. Niet in het minst omdat er nauwelijks iets gebeurde aan de fundamentele problematiek van achterstelling en dat dit nog versterkt wordt door de focus op het culturele verschil. We kennen allemaal de berichten over hoe werkgevers Ahmed niet willen aanwerven, zelfs als die betere papieren heeft dan Johnny. En dat blijkt volgens Blommaert niet het enige thema te zijn waar links haar politieke visie totaal afstemde op de rechtse agenda. Alweer als een respons op ‘de juiste vragen‘ van het Vlaams Blok namen diverse regeringen steeds hardere standpunten in op het gebied van criminaliteit. Ook de ‘kloof tussen burger en politiek’ en de daaropvolgende nieuwe politieke cultuur zou het Blok moeten counteren. Ik zal heus niet pleiten voor de oude traditie van politiek dienstbetoon maar een mens kan alleen maar vaststellen dat te veel politici hun contacten met burgers beperken tot de campagneperiode, dat ze sociale problematiek enkel via academische studies en krantenberichten leren en dat de ‘betere kringen’ wél nog een sterke toegang hebben tot politici, met een te keurig woord ‘lobbying’ genoemd.

In het laatste deel van zijn boek serveert Blommaert een aantal recepten voor een links antwoord om tegen de huidige stroom in te gaan. Het bouwen van het ‘links kerkje’ dat rechts steeds aanklaagt maar zoals elke linkse weet nooit bestaan heeft. Of hooguit een waar sociaaldemocraten, groenen, communisten, maoïsten en trotskisten elk in een afgescheiden vleugel de hoogmis volgden. De eerste aanbeveling van Blommaert is ‘gemeenschappelijke doelen identificeren’ waarin hij voor thema’s als economie, arbeid, onderwijs het debat opent over het antwoord dat links zou moeten formuleren tegenover de rechtse axioma’s. De tweede is eigenlijk de herovering van het begrip democratie. En niet enkel dat begrip, ook vrijheid, rechtvaardigheid en solidariteit lijken vaak hun betekenis verloren te hebben, of worden gebruikt door sprekers die geen beleid voorstaan die deze principes echt realiseert. Het derde punt gaat over de aanwezigheid van links in de media, niet in het minst de nieuwe media. Rechts heeft daar al jaren een sterke aanwezigheidsstrategie waarbij in pakweg De Standaard en Knack elk lezersforum massaal belegerd wordt door hun militanten. En ook de redacties lijken me het voorbije jaar stevig bijgedragen te hebben tot de brainwashing van de bevolking dat besparen op bedrijven slecht was, inleveren op sociale zekerheid absoluut noodzakelijk. Ik snapte nooit waarom de Amerikanen al die jaren tegen zelfs een minimale sociale zekerheid stemden. Sinds dit jaar merk ik hoe ze die bevolking wellicht net zoals de onze daarvan overtuigen, zelfs tot in de Openbare Omroep. Het grappigste voorbeeld van hun ijver was de Knack-verkiezing van uitgerekend ‘Belg van het Jaar’ die gewonnen werd door Bart De Wever met 12.300 stemmen, méér dan het dubbele van de tweede. Bruno Tobback haalde er 107. Wat natuurlijk een weerspiegeling kan zijn van het Knack-lezerspubliek maar vermoedelijk iets meer van de mobilisatiekracht van de N-VA. Herinner U de tijd dat de absolute sterkte van de SP boven alle andere partijen haar militanten waren. Alvast niet meer op het internet. Waardoor je op de duur echt wel gaat denken tot een minderheid te behoren. Wat Blommaert meteen tot zijn vierde punt brengt: activisme. Links heeft veel meer zelfverzekerde en moedige stemmen nodig die een geargumenteerde tegenstem laten horen. Jan Blommaert heeft alvast zo’n stem laten horen. Het kan progressieven enkel maar overtuigen om in hun omgeving hetzelfde te doen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 19, 2012, nr. 3 (maart), pagina 77 tot 79

• boekbespreking