Veel meer nog dan met een economische crisis - een falend businessmodel en een totaal gebrek aan frisse ideeën om daar iets aan te doen - kampen de media met een vertrouwenscrisis. Mediakritiek wordt door Bracke, Desmet en Vandermeersch gewoonlijk afgewimpeld als iets voor wereldvreemde en bij voorkeur radicaal-linkse intellectuelen met Bourdieu en Chomsky onder de arm. Er waren al aanwijzingen dat dat niet terecht was. Denk aan de studies over het jaar na jaar slinkende vertrouwen in de media. Maar vorig jaar beleefden we dan eindelijk de mainstream doorbraak van de mediakritiek. Even grasduinen. Na een reeks incidenten sloeg Helmut Lotti de roddelbladen Story en Dag Allemaal in de ban. Minder bekend is dat hij ook Het Laatste Nieuws op zijn zwarte lijst zette. Na het drama in een crèche in Dendermonde haalde CD&V-burgemeester Piet Buyse zwaar uit naar de media. Een jaar later trekken de media geen lessen en doen ze er bij de dubbele moord in Halen nog een schep bovenop. Ook de VRT doet gretig mee en zet een helikopter in om niets te missen van een huiszoeking. De snedige reactie van mediaminister Ingrid Lieten: ‘Als ik zie dat de VRT daar geld voor heeft, is het nog zo erg niet met de besparingen.’ Eind december 2009 weekt een vierdelige mediakritiek van Geert Buelens in De Standaard een stroom reacties los. Socioloog Luc Huyse beaamt de mediamalaise en waarschuwt meteen: ‘Geen enkel mediabedrijf geneest zichzelf.’ Zo zouden we nog een hele tijd kunnen doorgaan. Het volstaat eens te kijken op de website mediakritiek.be.

Akkoord, de meeste van die kritieken zijn nog altijd geschreven door intellectuelen - professoren en (oud-)journalisten - maar de onvrede over de media zit diep, ook bij mensen die zich daar zelden publiekelijk over uitspreken. Om het nieuwe mediaproject DeWereldMorgen.be vorm te geven en van de grond te krijgen, gingen we te rade bij een lange reeks vertegenwoordigers uit het middenveld. Vaststelling: nergens moesten we uitleggen waarom er een nieuw, ernstig, niet-commercieel media-initiatief nodig was. Die fase hadden we nochtans grondig voorbereid met argumenten en voorbeelden, maar we mochten ze bijna altijd overslaan. Meer nog: we konden die fase overlaten aan onze gesprekpartners. In aanloop naar de lancering van DeWereldMorgen.be lieten we een aantal vertegenwoordigers van sociale bewegingen hun kritiek herhalen voor de camera. De resultaten daarvan zijn te zien op onze website. ‘De media beperken zich te vaak tot vluchtige verslagen zonder veel inhoud’, vindt ABVV-voorzitter Rudy De Leeuw. ‘Vroeger informeerden de media, nu opiniëren ze’, zegt ACV-voorzitter Luc Cortebeeck. ‘Mensen moeten zelf hun mening kunnen vormen op basis van veelzijdige informatie. Maar dat lukt niet meer’, aldus Cortebeeck, ‘want het standpunt van de vakbonden krijgen we niet meer verkocht’. ‘De media zijn veel te belangrijk om ze over te laten aan de markt’, zegt Ann Demeulemeester, woordvoerster van de Verenigde Verenigingen. ‘Er is veel te weinig echt verdiepend debat. Debat dat niet louter conflictueus is en waarin ook het middenveld een rol kan spelen’, aldus Demeulemeester. ‘Om nog aandacht te krijgen, moeten we zelf het accent leggen op sensationele aspecten van ons werk en dat is niet goed,’ zegt Caroline Copers van het Vlaams ABVV. ‘Terwijl we eigenlijk veel liever de focus zouden leggen op wat we te zeggen hebben’, aldus Copers. ‘De media zijn te weinig kritisch voor de richting waarin onze samenleving evolueert. Wij willen meer duiding, meer informatie vanuit een sociale invalshoek’, zegt ACW-voorzitter Jan Renders.

De kritiek klinkt luid en helder, maar valt in dovemansoren. ‘Leve de commercialisering! De Vlaamse media zijn er stukken beter van geworden’, schreef VRT-coryfee Siegfried Bracke vorig jaar nog in het boek Media & Journalistiek in Vlaanderen kritisch doorgelicht. ‘Kranten zijn veel beter dan 20 jaar geleden,’ is het mantra van Yves Desmet. In een reactie op het kerstessay van Geert Buelens weet Peter Vandermeersch niet meer te melden dan dat zijn redactie ook in 2010 zal proberen een geweldige krant en site te maken. Mediamakers zwaaien met de verkoopscijfers die ook in Vlaanderen afkalven maar toch lang niet zo snel als in Franstalig België en de rest van de wereld. Dat zal wel kloppen. Renders, Cortebeeck, Copers en Demeulemeester lezen ook nog altijd kranten. Maar ze zijn in hun ogen wel hun aura kwijt. Ze worden gebruikt omdat je nu eenmaal niet zonder kan en er weinig alternatieven zijn, maar ze zijn niet meer de katalysator van het maatschappelijk debat.

DeWereldMorgen.be wil het op een zeer bescheiden wijze anders aanpakken. Bij ons geen Van Thillo die over de schouders meekijkt of aandeelhouders die de hoofdredacteur opjagen. Bij DeWereldMorgen.be ook geen adverteerders die gelokt worden met een reclamevriendelijke omgeving. We beloven plechtig dat we geen vrouwenrubriek uit de grond gaan stampen om advertenties voor parfums te kunnen plaatsen. Adverteerders zijn welkom, maar dan wel aan onze voorwaarden en niet omgekeerd. De geschiedenis van Het Volk indachtig (dat met zijn ouder en minder kapitaalkrachtig publiek nooit veel adverteerders wist te lokken), beseffen we dat die houding een impact zal hebben op onze inkomsten uit advertenties. Ons antwoord op de crisis van het businessmodel van media is daarom de keuze voor een mix van inkomsten. Advertenties dus, maar ook steun van lezers en sociale bewegingen. Dat laatste betekent geen terugkeer naar de verzuilde jaren 1970 en 1980. We kloppen namelijk aan bij het ganse middenveld over de kleuren en strekkingen heen. Zonder nostalgie stellen we dat sociale bewegingen een rol moeten spelen bij de uitbouw van een pluralistisch en divers medialandschap. Kranten zijn ontstaan in de schoot van sociale bewegingen. In de jaren 1990 hebben alle sociale bewegingen zich teruggetrokken uit de media. Dat was begrijpelijk, maar het heeft wel geleid tot het eenzijdige en verarmde medialandschap dat we nu kennen. Ook de overheid mag zich aan een verzoek van DeWereldMorgen.be verwachten. Net als cultuur en onderwijs mogen ook de media niet volledig aan de markt worden overgelaten. De overheid heeft trouwens altijd al een cruciale rol gespeeld in de ontwikkeling van de media. Ze deed dat bijvoorbeeld via goedkope posttarieven of door rechtstreekse subsidies. Geen kat die het weet, maar de overheid houdt nu nog altijd de kranten overeind. Zonder de 100 miljoen euro subsidie die De Post elk jaar krijgt voor de vroege bedeling van de kranten (vóór half acht in alle bussen in het hele land!), zou de sector in elkaar zakken. Het nieuws op DeWereldMorgen.be zal gratis beschikbaar zijn. Nieuws moet vrij kunnen bewegen en iedereen bereiken die er behoefte aan heeft. Wij schrijven geen artikels voor een select publiek. Hoe vaker lezers DeWereldMorgen.be-artikels kopiëren en vermenigvuldigen, hoe liever. Op Facebook, Netlog, Twitter of een persoonlijke blog, overal hopen we DeWereldMorgen.be-artikels tegen te komen. Als mediamagnaat Rupert Murdoch zijn zin krijgt (alle nieuws achter een paywall en de openbare omroep afgeschaft), komt de sombere voorspelling van Knack-directeur Rik Van Cauwelaert uit: ‘kwaliteit voor de mensen die het kunnen betalen en pulp voor de anderen’.
DeWereldMorgen.be zal een kleine professionele redactie hebben. Die journalisten zullen zich niet onfeilbaar op een wolk ver boven de wereld wanen, maar gaan de discussie aan met de lezers en geven toe als ze fout zaten. De tijd dat professionele journalisten de waarheid in pacht hebben, ligt ver achter ons. Er lopen heel wat niet-beroepsjournalisten rond die ontzettend veel weten over een bepaald onderwerp, die hun wijk, dorp, stad of bedrijf goed kennen, die fantastische amateurfotografen zijn, of die gewoon heel goed kunnen schrijven. Die zijn allemaal welkom op DeWereldMorgen.be. Media zijn zo belangrijk dat liefst zo veel mogelijk mensen er bij betrokken worden. Niet alleen bij de consumptie van nieuws, maar ook bij de productie. Om te vermijden dat we ons net als de andere media bezondigen aan steekvlamjournalistiek, laten we ons bij onze berichtgeving leiden door drie vragen: ‘Hoe is onze wereld eraan toe? Waar moet het naartoe met onze wereld? En hoe geraken we daar?’

Klinkt ambitieus? Ja, we schrikken zelf ook vaak van de verwachtingen die we opwekken. Maar we weten ook dat we er niet alleen voorstaan. Er is hier en daar nog wel wat aan het broeien. Apache.be, een project van enkele ex-De Morgen-journalisten, gooit zich op de verlaten markt van de onderzoeksjournalistiek. Het maandblad Mo\* timmert al zeven jaar aan de weg. En ook binnen de redacties van de traditionele media groeit de onvrede en de druk om het anders aan te pakken. Al die pogingen samen moeten op termijn zorgen voor een rijker, dieper, diverser en pluralistischer mediapalet. Wie ontevreden is, heeft geen enkele reden meer om nog aan de kant te blijven staan.

Christophe Callewaert
Redacteur en mede-oprichter DeWereldMorgen.be

Samenleving & Politiek, Jaargang 17, 2010, nr. 3 (maart), pagina 38 tot 40

• DeWereldMorgen.be
• project in de kijker