Ico Maly stelt een fascinatie vast voor de islam. Hij noemt dit een historisch gegroeid en politiek-ideologisch verhaal, dat resultaat is van de ‘beschavingsmachine’. Die machine, of een enkele keer zelfs die ‘beschavingsindustrie’, heeft gezorgd voor een nieuw wereldbeeld. En het is dit wereldbeeld dat de auteur, in de traditie van de kritische discoursanalyse, wil ontrafelen. Het jaar 1989 was een kantelmoment, het moment van de paradigmawissel heet het ook weer een andere keer. Er was plots geen alternatief meer. Zelfs de sociaaleconomische instrumenten om dit te begrijpen verdwenen. Het komt juist daarop neer dat niet meer gezien wordt dat sociaaleconomische factoren als verklaring moeten ingeroepen worden. Alle problemen worden integendeel herleid tot cultuur. Cultuur wordt natuur, heet het. Cultuur wordt op zichzelf gezien en niet als een resultaat.

Maly volgt de opgang van het nieuwe wereldbeeld via de boeken van Fukuyama en Huntington. Hij vindt dezelfde inspiratie in de burgermanifesten van Verhofstadt, maar ook bij het Vlaams Blok. Gewoon iedereen, ook de linkerzijde, is besmet door het culturele verhaal. Links heeft dat rechtse verhaal zelfs gerecupereerd. Ook de media hebben het overgenomen. Dat vindt een perfecte illustratie in de bestseller van Jan Leyers De weg naar Mekka, waarin de islam voorgesteld wordt als de motor van alles. Leyers biedt ons geen kennis aan van de landen die hij bereist, maar elke gebeurtenis of persoon wordt herleid tot de islam. Alleen is dat nooit de ‘echte’ islam, maar een beeld van hoe het Westen die ziet. Op een bepaald moment ontstond er zelfs zoiets als een ‘links front’, dat de islam als probleem aanwees. Het discours van die linkse jongens verschilt in wezen niet van dat van de Nederlander Wilders of het Vlaams belang. En natuurlijk is het Vlaamse integratiedebat in hetzelfde bedje ziek. Marino Keulen krijgt in het boekje een gans hoofdstuk. Inburgering is ingegeven door een vernauwing van het blikveld. Het wordt beperkt tot het respecteren van enkele basisprincipes en het leren van taal. Maar het gaat bijvoorbeeld voorbij aan het feit dat ook autochtonen heel vaak die basisprincipes niet beheersen. Het wordt een verhaal van ‘ons’ tegenover ‘hen’, waarbij ‘wij’ voordelen moet krijgen en ‘zij’ gecontroleerd moeten worden.

Ik besef dat dit een zeer grove samenvatting is van het boek. Maar ik wil alleen maar tonen dat het eigenlijk zelf een zeer grove reductie is, die mij in elk geval heel moe maakt. Iedereen wordt gewoon op eenzelfde hoop gegooid: van rechts tot links en omgekeerd. Hoe kan men de ander verwijten last te hebben van een vernauwing van de blik als men zelf geen enkele nuance ontwaart? Ik denk echt wel dat er een belangrijke waarheid steekt in de idee dat het herleiden tot cultuur een mechanisme is dat verhindert dat echte oplossingen geboden worden. Maar ook achter de strategie om zichzelf in te graven in het grote gelijk steekt een waarheid. Ik kan overigens niet verbergen dat voor mij de deur dicht ging bij de passage over de zelfmoordaanslagen van Hamas. Ico Maly noemt ze de meest rationele strijd tegen de bezetting, voor een partij die alleen maar kan dromen van het budget dat Israël aan defensie kan besteden. Ik wil wanhoop begrijpen als motivatie, maar ik zie daar de rationaliteit niet van in. Het boek oogt aantrekkelijk. Ik ben er eigenlijk met enthousiasme aan begonnen. Maar de belofte wordt niet ingelost. Ik vermoed trouwens sterk dat het geschreven is samen met een redacteur. Je weet wel, zo’n man die een auteur dicteert wat en hoe hij moet schrijven. Ik kan dat natuurlijk niet bewijzen, maar het is me te afgestreken. Misschien verkoopt dat beter, maar het maakt een boek niet beter.

Samenleving & Politiek, Jaargang 16, 2009, nr. 8 (oktober), pagina 70 tot 71

• boekbespreking