Het is uitkijken naar het geschrijf van de linkerzijde dit seizoen. Nooit immers in de voorbij vijftig jaar stond het kapitalisme zo zwaar onder druk, nooit eerder konden zulke goede argumenten uit de praktijk worden gehaald om het huidige economische systeem met de vinger te wijzen. Of de linkerzijde er echter in slaagt om een overtuigend antwoord op de huidige crisis te geven, is een andere vraag.

Het boek van Peter Mertens, voorzitter van de PVDA, past in de serie boeken die ook een invloed willen hebben op de regionale en Europese verkiezingen van juni 2009. Het is erg vlot geschreven, zeer toegankelijk en levert heel wat gegevens aan die in elk verkiezingsdebat nuttig kunnen worden gebruikt. De verontwaardiging is immers terecht. De schaamteloze liberaliseringen en privatiseringen van de afgelopen jaren, de miljardenstroom naar de banken, de woekerwinsten van sommige bedrijven en de afslankingen en besparingen voor de werknemers (die geen werk ‘nemen’ maar met hun arbeid de rijkdom produceren, zo stelt de auteur terecht), de aanvallen vanuit de Europese Unie op de vakbondsrechten en op het arbeidsrecht, het zijn allemaal terechte punten van grote bezorgdheid. De auteur legt alles omzichtig en helder uit, geeft cijfers en praktische voorbeelden.

Toch kan het boek niet overtuigen. Ten eerste, bij gebrek aan duidelijke alternatieven. Openbare banken en sleutelsectoren onder publieke eigendom kan een goed idee zijn, maar als er geen andere overheid met andere reguleringen en een andere economische logica komt, zal dit weinig veranderen. Die andere economische logica zal niet van Didier Reynders komen, en dus zullen de machtsverhoudingen moeten veranderen. Daarom moeten we iets te weten komen over welke logica men wil invoeren. Bovendien verwacht ik van een linkerzijde in de 21^ste eeuw iets meer dan enkel oplossingen uit de 19^de eeuw. Welke economie wordt er bepleit? Ecologische duurzaamheid wordt nauwelijks behandeld, gendergelijkheid staat duidelijk niet op de agenda, mondialisering en diversiteit evenmin.
Ten tweede omdat soms argumenten worden gebruikt die niet steekhoudend zijn. Het beste voorbeeld is dat van Electrabel en de terechte kritiek op de woekerwinsten die door het bedrijf worden gemaakt. Maar pleiten voor een verlaging van de BTW op stroom is daar geen antwoord op. En nee, in een tijd van klimaatverandering is men niet wereldvreemd als men zich afvraagt of energie inderdaad goedkoper moet worden.

Ten derde is er het altijd weerkerende punt van de totaal foute analyses die van de Europese Unie worden gemaakt. Dit is erg jammer, juist omdat er in juni ook Europese verkiezingen zijn. Men kan erg kritisch zijn voor het huidige Europese beleid, maar zolang een aantal grove onwaarheden de wereld worden ingestuurd, is er ook weinig kans dat men effectief iets aan dat beleid kan veranderen. De Europese Commissie heeft niets, maar dan ook niets, met het grondwettelijk verdrag of het Verdrag van Lissabon te maken, die zijn het werk van onze nationale regeringen. Zoals ‘Europese’ ministers ook altijd nationale ministers zijn. Het is niet ‘Europa’ dat de ‘lusten verder aan de privé [wil] toebedelen’, maar alweer de regeringen van de lidstaten die hiervoor de Europese Unie gebruiken.

Kortom, Peter Mertens klaagt terecht de huidige economische situatie, het ‘knuffelbeleid’ van Reynders, de privatisering van de pensioenen, de bedreiging die van sommige Europese maatregelen uitgaat en de schande van de beurscrisis aan. En ook dat ‘er te weinig over ideologie wordt gesproken’. Er zijn inderdaad ‘grote lekken geslagen in het onzinkbaar gewaande schip’ van het kapitalisme. Maar Peter Mertens kan ze niet dichten.

Samenleving & Politiek, Jaargang 16, 2009, nr. 5 (mei), pagina 63 tot 64

• boekbespreking