De rol van wraak in de formatiebesprekingen, een aanklacht tegen de falende democratie en de crisis van de opvoeding: dat zijn de drie onderwerpen die genomineerd zijn voor de Emile Zola-prijs2008. Vooral de eerste twee teksten zijn een duidelijk product van het huidige politieke klimaat. Ook de derde inzending raakt een thema aan dat vandaag leeft, namelijk de bestaande ongelijkheid in het onderwijs en de manier waarop we deze kunnen tegengaan.

De jury werd voor het eerst voorgezeten door Patrick Vander Weyden, kersvers hoofdredacteur van Samenleving en politiek en in het gewone leven politicoloog aan de Universiteit Gent. Hij stond aan het hoofd van een hoogstaand gezelschap: Ann Demeulemeester (ACW), Bart Dobbelaere (De Standaard), Bart Eeckhout (De Morgen), Tom Naegels (schrijver en columnist), Marc Reynebeau (De Standaard), Dave Sinardet (redactielid Samenleving en politiek), Peter Van den Eede (Vooruit), Paule Verbruggen (hoofdredactrice Brood en Rozen, tijdschrift uitgegeven door het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis), Jan Vermeersch (redactielid Samenleving en politiek), Wim Vermeersch (redactiesecretaris) en Liesbet Walckiers (ex-VRT en nu Erasmus Hogeschool Brussel).

De jury kreeg voor de Emile Zola-prijs 2008 zo’n twintigtal inzendingen voor de kiezen, iets minder dan bij de vorige editie. De deadline voor de Zola-inzendingen lag midden december, waardoor de impact van het semestersysteem voor de humane wetenschappen op het aantal inzendingen voor de eerste keer voelbaar was. De kwaliteit van de inzendingen daarentegen bleef min of meer op hetzelfde niveau. Verschillende inzendingen waren aan elkaar gewaagd, maar voldeden niet altijd aan de gevraagde criteria. Deze wedstrijd maakte nog maar eens duidelijk dat het schrijven van een essay een moeilijke stiel is. De jury stelde vast dat veel inzendingen niet verder gingen dan degelijke, informatieve, maar brave en grijze studentenpapers. Ter verdediging van de jonge durvers die in de pen zijn gekropen, de essayvorm kent in Vlaanderen geen enkele traditie en wordt nergens (zelfs niet op de universiteit) echt gestimuleerd. De stiel van het schrijven, met een coherente opbouw van argumenten, is een intellectuele vaardigheid die traag groeit en zich enkel al oefenend ontwikkelt. Het uitschrijven van de tweejaarlijkse Emile Zola-prijs bewees in die optiek dus opnieuw zijn waarde.

De inzendingen

Eerst en vooral wil de jury enkele, niet-winnende inzendingen eervol vermelden. Bijna alle juryleden vonden Het vrouwelijke gezicht van de transsahariaanse migratie van Isabelle Van Brabant een vermelding waard. Het was een goed geschreven, duidelijk geargumenteerde inzending over een onderwerp waar we weinig over horen. De tekst was echter te veel een reportage, eerder dan een essay, om genomineerd te worden. Ook Oproep tot het abolitionisme van mentale slavernij in de Westerse wereld van Madalena Pedro Miala sprong in het oog van de jury. Het is een tegendraadse inzending, een haast wanhopige aanklacht tegen bepaalde aspecten van de Westerse democratieën. De jury was echter van oordeel dat haar inzending niet bekroond kon worden door een gebrek aan structuur en nuance in de argumentering. Een laatste eervolle vermelding gaat naar Caroline Cooman die met haar bijdrage Nagorno-Karabach, hoe een bevroren conflict de gemoederen verhit misschien wel de meest consistente en onderbouwde tekst inzond. Maar opnieuw, niet in essayvorm zoals gevraagd in het reglement van de Emile Zola-prijs.

De laureaten

Na een intense discussie en heel wat wikken en wegen - want de bijdragen waren dit jaar tamelijk ongelijk van niveau: het ene essay was interessant, maar droog terwijl het andere essay dan weer erg polemisch, maar iets te sloganesk uitviel - bleven nog drie teksten over die in aanmerking kwamen voor de Emile Zola-prijs 2008. Daarvan stak geen enkel essay er echt bovenuit. Bovendien toonde de jury zich onverenigbaar verdeeld over de winnaar. Uiteindelijk werd er voor geopteerd om alle drie de teksten te nomineren, zonder daar podiumplaatsen aan te verbinden.

Het eerste bekroonde essay Over de rol van wraak in de formatie, een koningsdrama(Catherine Van de Heyning) bevat een uiterst boeiende invalshoek: wraak als motief in het politieke handelen. Niet alleen maakt de tijd stilaan duidelijk dat dit motief zeker speelde, de aanpak van de auteur - het ontleden van de formatiebesprekingen aan de hand van citaten uit het werk van Shakespeare - is verrassend. Hoewel niet alle citaten even relevant waren, bevat het stuk toch momenten van fijne satire.

Een andere laureaat is Pieter Vanholme die met zijn Cultuur van de waarheidde ongelijkheid binnen ons onderwijssysteem aanklaagt. De jury mocht een zeer consistente en degelijke bijdrage lezen. De auteur geeft een goed overzicht van het bestaande debat, heeft een eigen opvatting en slaagt er goed in om die duidelijk te onderbouwen. De inzending is echter te weinig origineel, en met een te laag j’accuse gehalte, om als duidelijke winnaar benoemd te worden.

De laatste tekst die we wensten te bekronen was Elementaire deeltjes - Over onze democratie en haar falen(Sem Vandekerkhove). De jury vond het basispunt van de auteur - een aanklacht tegen de democratie - relevant in het huidige maatschappelijke debat. Deze goed geargumenteerde en uitdagend neergeschreven inzending roept vele vragen op. Het is een verdienstelijke poging tot eigen stem. De inzending was het voorwerp van een hevige discussie binnen de jury (sommigen vonden de invalshoek een beetje te elitair), maar dat hoeft geen minpunt te zijn. Meer zelfs, misschien is het wel het ultieme bewijs van een goed essay?

Geen winnaar dus deze editie, maar wel drie sterke laureaten die de jury hebben weten te beroeren met hun inzendingen.

Patrick Vander Weyden
Hoofdredacteur Samenleving en politiek

Samenleving & Politiek, Jaargang 15, 2008, nr. 3 (maart), pagina 1 tot 3

• Emile Zola-prijs