Een nieuw jaar is niet veel meer dan een knal van een champagnekurk of een vuurpijl, hoogstens een filosofisch moment dat weinig of niet op een realiteit plakt. In de realiteit zijn we nu bijna halfweg het werk- of schooljaar. Voeg daarbij de verwarring in de seizoenen, al dan niet veroorzaakt door de opwarming van de aarde (maar je moet al een geboren dwarsligger zijn om daar tegenin te gaan), en je begrijpt het kunstmatige van de oefening van de nieuwjaarsbrief. Bovenal intrigeert het waarom we het zo intens blijven beoefenen: jaaroverzichten maken, jaartrends voorspellen, nieuwjaarsverwachtingen uitwisselen. Niet dat het onnuttig is, maar het heeft iets van archiveren, van klasseren en kunstmatig opdelen. Kunstmatig omdat het per jaar gebeurt en het cyclische, procesmatige of schoksgewijze in de ontwikkelingen niet goed weergeeft. Het plaatst cesuren waar er geen thuishoren.

Tijd voor sociale weerbaarheid

De viering van een nieuw jaar correspondeert niet meer met de tijdsbeleving. Dit is een ervaring die veel mensen delen. Tijdsbeleving is uiteraard historisch steeds aan verandering onderhevig, maar het veranderingstempo neemt snel toe. De traditionele tijdschema’s, de levensritmes van werknemers, gezinnen en individuen staan reeds jaren onder druk. Ze vervloeien, ze verglijden als zand tussen de vingers. Bij veel mensen bestaat echter een behoefte aan patronen. Een bewijs hiervan is de actie voor zondagsrust die zeer snel een grote respons kreeg, en dit uit alle hoeken. Moeten we pessimistisch zijn over de uitkomst van dergelijke acties op middellange termijn? We zitten immers al in een 24-uren werk- en leefmodel. Het internet heeft dienstverlening en verkoop toegankelijk gemaakt op elk moment van de dag. Waarom moeten winkels dan nog zoveel open zijn?
Ook de callcenters kan je dag en nacht bereiken. Het is hoog tijd voor betere arbeidsvoorwaarden voor hun medewerkers. Zondagsrust en de situatie in de callcenters: twee dossiers die de arbeidersbeweging in 2007 zeker actueel zullen houden.
De vakbonden zijn trouwens gedoemd om de strijd tegen de flexibilisering verder te voeren, alhoewel we weten dat 700 kilometer hiervandaan Polen en diverse nieuwe EU-lidstaten met flexibilisering als troefkaart nu volop in het spel komen. Het zijn hun werknemers die hier de meest flexibele jobs invullen - de studenten even buiten beschouwing gelaten - en die dit in de toekomst nog een tijdje zullen doen. Om in zo’n klimaat te scoren en een verbetering van de arbeidsvoorwaarden voor alle werknemers te bekomen, heb je syndicale stoottroepen nodig. Maar ook dit wordt bedreigd. Elke sluiting van een groot bedrijf betekent een knauw in je syndicale en sociale slagkracht.
Mijn eerste wens, weliswaar niet te realiseren in één jaar, heeft alles te maken met het vergroten van de sociale slagkracht én draagkracht in Vlaanderen, Europa en bij uitbreiding de hele wereld.
Het is van essentieel belang dat werknemers, boeren en burgers zich organiseren in groepen. Het empoweren van mensen is de enige succesvolle weg naar een rechtvaardige en correcte verdeling van welvaart en welzijn, en naar een echte duurzame economie in dienst van mens en samenleving. De betere leef- en werkomstandigheden van de huisslaven in India zijn niet zozeer het gevolg van de hulpverlening die Jeanne Devos opzet, maar wel van haar inspanningen deze mensen te organiseren in een grote beweging.
Dichter bij huis is er een groot platform in de maak om armoede in ons land uit te bannen. Sociale bewegingen, armoedeverenigingen en minderhedenorganisaties klikken zich vast voor een campagne van meerdere jaren om de sociale ongelijkheid in onder meer inkomen, wonen en gezondheid terug te dringen. Van de politici zullen ditmaal heel concrete en meetbare resultaten verwacht worden. Een ‘decenniumcampagne’ wordt in 2007 met de federale verkiezingen op gang getrokken.

‘Kom uit uw kot’

Het zijn echter burgers die deze campagnes moeten schragen. Verenigingen zijn maar zo sterk als de mensen die ze bereiken. Mensen meekrijgen voor een duurzaam engagement voor solidariteit: het wordt iets zeldzaam. Professionele netwerken ter ondersteuning hiervan zijn onmisbaar geworden. Ook het middenveld zit in een grondig veranderingsproces. Een spontaan proces dat zich afspeelt binnen, maar vooral ook buiten, de traditionele organisaties. Een proces dat zich uit in het ontstaan van allerlei nieuwe initiatieven van groepjes, wijken en buurtencomités, individuen met enkele sympathisanten. De kracht ervan ligt in de alertheid, creativiteit, concreetheid en communicatiesnelheid. De zwakte ligt nogal eens in de tijdelijkheid, versnippering en gebrek aan slagkracht of structuur. Met de campagne ‘Kom uit uw kot’ proberen de Verenigde Verenigingen een volgehouden impuls te geven aan enerzijds meer nieuw initiatief en anderzijds meer samenwerking op het middenveld. Het jaar 2007 wordt een tweede fase in de campagne ‘Kom uit uw kot’. Deze boodschap laten doordringen in alle hoeken van Vlaanderen, bij nieuw initiatief en bestaande verenigingen, is de ambitie en de tweede nieuwjaarswens.

Verkiezingen: een oefening in democratie

Hoe graag we dit jaar zouden focussen op de brede levende krachten in de samenleving, het zal opnieuw een jaar worden dat vooral politiek gedomineerd wordt vermits er andermaal verkiezingen zijn. Verkiezingen vreten bijzonder veel energie, althans van 1% van de bevolking dat er zich mee bezighoudt, en leiden bovendien tot lange periodes van politieke inertie. Niettemin zijn het potentieel schitterende oefeningen in democratie. De gemeenteraadsverkiezingen gaan op dit vlak met de meeste pluimen lopen. Daar wordt de politiek nog het meest bij de burger gebracht. Dit gebeurt uiteraard door de honderden kandidaten, maar evenzeer door de vele partijmilitanten - dan pas beseft de partij weer de betekenis van haar beweging - en niet te vergeten door de middenveldorganisaties zoals ACW, Gezinsbond, BBL, sociale partners, seniorenverenigingen, e.a. Zij organiseren enquêtes en debatten, maken eisenbundels en programma’s en zetten acties op het getouw. Het komt zelden in de media, maar uit al dit voorbereidend werk putten kandidaten en verkozenen graag, en het is hun maar geraden ook.

De rol van de media bij de laatste verkiezingen was trouwens op zijn minst opvallend en wat mij betreft voorlopig nog moeilijk te evalueren. Het overaanbod op de VRT leidde, bij mij althans, tot indigestie. De stadsverkiezingen leken opgetild tot nationale verkiezingen. Onderzoek moet deze indruk echter nog bevestigen of tegenspreken, plus de vraag naar een mogelijk effect beantwoorden. De VRT zal ook bij de federale verkiezingen geen ‘waarnemersrol’ aannemen, maar eerder een actieve medespeler zijn in de campagnes. De grenzen schuiven hierbij steeds verder op, al dan niet geholpen door de vele politicologen, commentatoren allerhande en mediaspecialisten.
Is er nog ergens iemand in het huis van vertrouwen die zich het hoofd breekt over hoe je een goed verkiezingsprogramma kan brengen over de toekomst van de sociale zekerheid, over correcte belastingen, over de hervorming van justitie en over een werkbare staatsstructuur? Iemand die beseft dat de overgrote meerderheid van de bevolking gewoonweg niet weet hoe de basismechanismen van die vier systemen in ons land in elkaar steken, zelfs niet heel wat pas afgestudeerde master-studenten?
Een derde nieuwjaarswens is een sterk inhoudelijke aanpak van de federale verkiezingen op de VRT. Dus geen analyses van campagnes, geen doe de stemtests, geen podia voor populisten en extreemrechtsen, maar inhoudelijke journalistiek en debat. Maar ik vrees dat dit een vrome wens zal blijven.

Vrouwen breken door

Minder vroom lijkt de wens voor een doorbraak van de vrouw in gezaghebbende maatschappelijke functies. De kanteling zit er duidelijk in: als de presidentsverkiezingen in Frankrijk en de VS een vrouw in de stoel brengen, is de zichtbaarheid van vrouwelijk talent uitermate versterkt. Met een vrouwelijke congresvoorzitter loopt de VS voorop. Maar ook Angela Merkel trekt een stevig spoor.
De traagheid waarmee de genderkwestie in de Westerse wereld opgelost geraakt, is tergend. Het potentieel talent dat bedrijven, organisaties, universiteiten en onderzoeksinstellingen verloren laten gaan omdat ze geen of een te zwak diversiteitsbeleid voeren inzake gender valt niet te onderschatten. Na 50 jaar democratisering van onderwijs, blijkt dat meisjes het op school beter doen dan jongens. De achterstand is volledig ingehaald, behalve inzake het doorbreken van stereotiepe studiekeuzes. Toch vertaalt deze talentontwikkeling zich niet in gelijke beroeps- en levensloopbanen.
Maar gender is pas echt een probleem als je op wereldschaal de positie van de vrouw bekijkt. De onderdrukking van de vrouw vanuit de integristische islam, de genitale verminking, de systematische doding van duizenden babymeisjes in India en China, de extreme armoede die miljoenen vrouwen in ontwikkelingslanden treft, zijn terechte argumenten om radicaal te kiezen voor prioritaire investering in de ontwikkeling van de vrouw (zoals de internationale instanties van de Verenigde Naties en Unesco hebben beslist). Deze keuze verdient ook onze volle aandacht. Mijn vierde wens is dat 2007 een jaar wordt waarin vrouwen hun talent en hun kracht ten volle kunnen inzetten voor een betere wereld. Vrouwen komen uit hun kot, vrouwen worden weerbaarder, vrouwen komen op tegen armoede en onrecht.

Ann Demeulemeester
Algemeen Secretaris ACW

gender - vrouwen

Samenleving & Politiek, Jaargang 14, 2007, nr. 1 (januari), pagina 20 tot 22

• gender
• vrouwen
• nieuwjaarsbrief