Laurent Joffrin is journalist bij de Nouvel Observateur. Hij behoort tot de klasse van wie hij de geschiedenis wil schrijven: links, maar met geld. Kaviaar staat natuurlijk voor luxe. La gauche caviar geeft sinds de Franse revolutie de toon aan bij links. Er zijn zelfs nog oudere wortels. Meteen spreekt Joffrin het klassieke marxisme tegen dat de loop van de geschiedenis door de economie bepaald ziet. Een nieuwe economische fase brengt een nieuwe klasse aan het bewind. De Franse revolutie brengt de burgerij aan de macht, nadat deze de economische touwtjes had overgenomen. In de negentiende eeuw moet de arbeidersklasse die touwtjes overnemen, omdat de productiewijze collectief wordt. Joffrin wijst er terecht op dat de arbeidersklasse in werkelijkheid door zonen en een enkele keer door dochters van de bourgeoisie is meegetrokken. Het is bijvoorbeeld in de achttiende eeuwse salons, het hart van de hogere klassen, dat nieuwe ideeën ontstaan zijn. De armen revolteren niet zo vaak tegen onrechtvaardigheid, terwijl er een linkerzijde is die aan de kant van de rijken leeft, maar toch een subversieve rol speelt (87). De wereld van de ideeën heeft een autonomie en heeft invloed op het sociale gebeuren.

En dat heeft uiteindelijk ook gezorgd voor een reële lotsverbetering van de arbeidersklasse. Het reformisme kan globaal een positief bilan afleveren, zeker als men het vergelijkt met Stalinistisch links. Sinds de jaren 1990 is het echter fout gelopen. Kaviaarlinks heeft altijd geleefd ver van de mensen die het verdedigde, maar het kwam tenminste voor hen op. Sinds de jaren 1990 heeft het de band met het volk verloren. ‘Onder voorwendsel om niet toe te geven aan ‘populisme’, heeft het de legitieme belangen van het volk vergeten’(169). De politieke band knakte door. Dat volk is er nog wel, ook al ziet het er anders uit en is het versnipperd. Maar kaviaarlinks kijkt erover (174). En het Front National neemt het publiek over dat tot dan communist gestemd heeft! Links moest per se verstandig zijn en de economie beheren. De uitdaging van de globalisering liet geen frivoliteiten toe: ‘Het kritisch denken ten aanzien van het kapitalisme maakte plaats voor een denken in termen van beheer. Dat wil zeggen dat het denken verdween’(185). De wereld veranderde, maar dat deel van links dat tot voor kort gezorgd heeft voor vernieuwing in het denken, bleef achter en liet ‘zijn’ mensen in de steek. Kaviaarlinks weerstond de lokroep van de liberale sirenen niet. Wat kan men daartegen doen? Joffrin roept niet op om oude dogma’s op te poetsen, maar hij vindt toch dat links weer eenvoudigweg links moet durven zijn (192). Dat is op de eerste plaats een zaak van moraal en niet van economie. In zijn conclusie probeert de auteur dit wat te concretiseren, maar het kan goed samengevat worden met: ‘Wanneer men opofferingen vraagt van de armen, moet men niet beginnen met eerst zichzelf te bedienen’ (206).

Laurent Joffrin heeft een typisch Frans boek geschreven, een essay. Men heeft de indruk dat het in een keer uit zijn computer gevloeid is of beter nog dat de auteur het gewoon gedicteerd heeft. Men hoort het hem zeggen. Dat betekent dat het boek niet diep graaft en af en toe stellingen poneert die heel weinig geargumenteerd worden. En toch is het de moeite waard. Ik ga niet proberen de oefening van Joffrin op ons land toe te passen en de afkomst van onze linkse leiders in kaart te brengen. Ik weet trouwens echt niet hoe die progressieve mensen bij ons wonen en leven. In hun badkamer kom ik zeker niet. Maar ik zie wel dat ook bij ons veel voeling met het volk plaats maakt voor staatszin. En ik zie dat links verkrampt als het nog eens gevraagd wordt duidelijk te maken waar het voor staat. Er zijn grenzen aan het begrip voor de economie, dat moet de les zijn. En links moet links zijn, niet iets flauw in het midden. En of links het dan materieel zelf goed heeft, doet niet veel ter zake. We hebben het over reformistisch links, niet over microscopisch links wel te verstaan.

Samenleving & Politiek, Jaargang 13, 2006, nr. 7 (september), pagina 59 tot 60

• boekbespreking