Democratische controle scoort hoog in de tekst van de sp.a.’Democratische besluitvorming geeft mensen die controle, van in de onmiddellijke woonomgeving en op het werk, tot op het niveau van de wereldeconomie’ staat er (terecht). De internationalisering van de markt en de wereldwijde technologische revolutie maken een internationale democratische controle meer dan ooit nodig. Dat kan op verschillende manieren, door democratisch gecontroleerde, participatieve en gedecentraliseerde productiemethoden, publiek toezicht op investeringen, bescherming van de publieke belangen, werknemersparticipatie in bedrijven, door de vakbeweging te betrekken bij het economisch beleid…. Even verder luidt het dat ‘politiek belangrijk is omdat de voorwaarden van onze vrijheid en ons geluk niet alleen individueel zijn, maar ook in grote mate collectief. Maar de politiek mag het leven niet koloniseren. Daarom willen de socialisten de samenleving zoveel mogelijk laten open bloeien en de mensen zoveel mogelijk kansen geven om ten overstaan van elkaar daadwerkelijke engagementen aan te gaan. Dat kan door die samenlevingsverbanden waarin mensen elkaar ontmoeten - onder meer in het gezin, het verenigingsleven en het middenveld - te ondersteunen.’
Dat zijn lovenswaardige uitgangspunten. Wat highbrow - zeker voor wie op zoek is naar ‘democratisch gecontroleerde, participatieve en gedecentraliseerde productiemethoden’ - maar er is ook en vooral te weinig oog voor de sterke en zwakke kanten van de vele vormen van inspraak, advies en overleg die Vlaanderen rijk is.

Volstaat de representatieve democratie?

Het beginselmanifest van de Nederlandse PvdA is op dat vlak heel duidelijk : ‘De democratische rechtsstaat met haar parlementaire democratie, met het klassieke evenwicht van machten en haar nadruk op grondrechten blijft centraal staan. Wel dient zij een veelzijdig karakter te krijgen, met meer varianten aan inspraak en bestuur … Het bestuur is in een grootschalige maatschappij noodzakelijkerwijze getrapt. Dat dient de effectiviteit en de democratie.’ Het is natuurlijk een feit dat zowel in Nederland als in Vlaanderen het vertrouwen van de mensen in de representatieve democratie niet zo erg groot is. Het opkrikken van dit vertrouwen is nochtans cruciaal om de meest effectieve varianten aan inspraak en bestuur een kans te geven. We zouden dan ook mogen verwachten dat aan de voorwaarden om dat vertrouwen in de democratie op te krikken (door inhoudelijk aan politiek te doen, te leren omgaan met vaak tegenstrijdige visies, belangen en verzuchtingen, publieke verantwoording af te leggen, en er een strikte deontologie op na te houden) een stuk meer aandacht besteed wordt.

Het verschil tussen voetbal en politiek

Een voetbalmatch wordt (meestal) op het middenveld gewonnen. In de politiek lijkt men daar steeds minder van overtuigd. Ook in deze discussietekst komt men niet verder dan het ‘ondersteunen van het gezin, het verenigingleven en het middenveld …om de mensen zoveel mogelijk kansen te geven om ten aanzien van elkaar daadwerkelijke engagementen aan te gaan.’ Het breed geschakeerd middenveld van sociale organisaties, actiegroepen en verenigingen verdient beter. Het is niet omdat de klassieke sociale organisaties en verenigingen minder leden en publiek aantrekken dat ze minder aandacht verdienen. Ze zijn niet voor niets leerscholen van de democratie. Door ze voluit een plaats te geven, kunnen er ook hoge eisen aan worden gesteld (op het vlak van representativiteit, verantwoordelijkheid, doorzichtigheid en democratische organisatie). Uiteraard moeten ze permanent vernieuwen, maar dat geldt toch ook voor de politiek.

Zijn ondernemers dan geen democraten?

De (woorden)strijd tussen medebeheer en arbeiderscontrole laait in de sp(.a) al een hele tijd niet meer op. Maar weten we nog waar we naartoe willen met de democratie in de ondernemingen? Deugdelijk bestuur, verantwoord ondernemen en …verantwoord syndicalisme (met een gezond evenwicht tussen corporatisme en algemeen maatschappelijk belang) krijgen nergens een plaats in deze discussietekst. Hoe gaan we dan die ambitieuze doelstelling realiseren ‘dat iedereen vrij is van de afhankelijkheid van eigenaars van productiemiddelen’? Of gaat het hier alleen om een oude marxistische oprisping, waar men er ten onrechte van uitgaat dat ‘een slagkrachtige overheid’ volstaat om eraan te verhelpen?

Gradaties en varianten in de participatie

Democratie steunt op een aantal stevige principes (representativiteit, scheiding der machten, publieke controle en verantwoording, respect voor minderheden, …), maar er zijn ook gradaties en varianten (die gaan van simpele informatie over de heraanleg van een straat tot een complexe interactieve beleidsvorming die - zoals bijv. het geval is bij Gent, stad inWerking - steunt op openheid, actief luisteren en redelijkheid van de argumenten). Terecht wordt er in de discussietekst voor gepleit om ‘actief te zoeken, vertrekkend van het kleinste lokale niveau tot het globale niveau, naar vormen van besluitvorming die de mensen de grootst mogelijke democratische greep op hun leven geven.’ Een steviger pleidooi voor de opwaardering van wijkwerking en voor wat Animo ‘een verregaand ondersteboven keren van de Europese structuren’ noemt, zou hier dan ook niet misstaan. Participatie vergt immers op ieder niveau een eigen aanpak, met eigen mensen en eigen methodes. Maatwerk dus.

Inspraak als dienstmaagd van het eigenbelang

Niet alle inspraak levert goede resultaten op. Inspraakvergaderingen en procedures bij de Raad van State weerspiegelen soms alleen het eigenbelang van individuen, waardoor belangrijke maatschappelijke projecten waarvoor een democratische meerderheid bestaat geblokkeerd geraken. Dat levert dan vooral veel gehakketak, tijdsverlies (en een inkomen voor advocaten op), zodat de (delicate) vraag kan worden gesteld of de gemeenschap daarmee echt gediend wordt. Het is ongetwijfeld niet aangewezen om de inspraakrechten van individuen te gaan inperken. Maar een betere afweging van louter individuele belangen en gemeenschapsbelangen (te beginnen bij de mensen zelf) dringt zich toch op. En als zelfs dat moeilijk ligt, zou het dan op zijn minst toch allemaal wat sneller mogen gaan?

Met deze discussietekst houdt de sp.a het zeker niet simpel. Dat kan ook niet . De sp.a is Philips niet. Democratie is nog iets anders dan een wereldwijd concern leiden. Maar beide hebben wel gemeen… dat de handleiding beter kan.

Toon Colpaert
Lid sp.a Brugge

ideologisch congres sp.a

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 10 bijlage (december), pagina 42 tot 43

• ideologisch congres sp.a