Ik moet bekennen dat toen ik mijn naam op de uitnodiging zag staan bij dat ‘nationaal laagdrempelig publiceren’, terwijl die van mijn andere collega’s in het panel bij ‘nationaal minder laagdrempelig publiceren’ of ‘internationaal publiceren’ prijkten, ik onwillekeurig heel even de neiging kreeg om ergens in mijn presentatie - zeer onopvallend - te laten insluipen dat het niet is omdat ik een uiteenzetting geef over nationaal publiceren dat ik niet evenzeer een aantal internationale artikels op mijn naam heb staan.
Toegegeven, dat zal waarschijnlijk ook wel iets over mij zeggen, maar toch vooral over een evolutie in academische kringen waarbij over het nationaal (laagdrempelig) publiceren wel eens meewarig gedaan wordt. Op een academische cv levert zo’n publicatie namelijk zeer weinig op. Wil je benoemd worden, wil je bevorderd worden, dan zijn het de internationale tijdschriften die je moet halen en dan vooral de subcategorie daarin van de A1-tijdschriften. Dat zijn een beperkt aantal, vooral Engelstalige tijdschriften met internationale redacties waarvan de ingestuurde artikels door externe experts beoordeeld worden zonder dat ze de naam van de auteur kennen (de zogenaamde ‘blind peer review’-procedure). Dit soort meetbaarheid van wetenschappelijk werk werd geïmporteerd uit de exacte wetenschappen, zonder steeds rekening te houden met de specifieke kenmerken van de humane wetenschappen. Dat merk je bijvoorbeeld ook aan het feit dat boeken - waar exacte wetenschappers nauwelijks in publiceren - door dit systeem weinig erkenning te beurt valt. De visie op wat een goede academicus is en aan welke vereisten die moet voldoen is in een niet zo lange tijdspanne dus sterk geëvolueerd. Dat creëert op den duur een ander profiel van wetenschappers. Nu kennen we bij de sociale wetenschappen in België wel een zekere traditie van nationaal publiceren, die zeker niet van vandaag op morgen teloor zal gaan. Niettemin blijkt uit gesprekken met collega’s allerhande wel dat ze zich steeds meer afvragen waarom ze de kostbare tijd voor het schrijven van ‘internationaal gereviewde artikels’ nog zouden steken in niet renderende nationale publicaties. Nationaal publiceren is immers ook geen fluitje van een cent. Ook laagdrempelige publicaties weigeren veel bijdragen en je onderzoek op een vatbare en maatschappelijk relevante manier kaderen voor een ruimer publiek vergt andere vaardigheden dan het schrijven van een A1-artikel. Wie het eerste beheerst, beheerst daarom niet het laatste, maar ook omgekeerd.
Het leek mij dan ook geen overbodige luxe om in mijn presentatie niet louter in te gaan op het ‘hoe’ van nationaal laagdrempelig publiceren (zoals mij gevraagd was), maar om het eerste deel van de tijd die mij was toebedeeld te besteden aan de vraag ‘waarom’ nationaal laagdrempelig publiceren.
Ik ben namelijk een vurig pleitbezorger van dit soort publicaties. Niet dat ik het belang betwist om als wetenschapper internationaal te publiceren en zo deel te nemen aan de academische discussie op dat niveau. Integendeel. Problematisch is wel als de taak van wetenschappers - en in het bijzonder van sociale wetenschappers - enkel tot dit aspect herleid wordt, voor de academicus zelf maar ook voor de maatschappij.
Om te beginnen worden internationale wetenschappelijke tijdschriften buiten de academische wereld nauwelijks gelezen. Maar ook de meeste academici zullen, als ze eerlijk zijn, toegeven dat ze nauwelijks internationale publicaties raadplegen die wat te ver afliggen van het specifieke domein waarop ze zelf actief zijn. Onderzoekers die hun resultaten dus bij een wat ruimer publiek willen krijgen, maar ook dat publiek de kans willen geven om kennis te maken met die resultaten (en dat publiek is er ook echt wel, als je je onderzoekonderwerp goed weet te kaderen), vinden in nationale publicaties een uitgelezen forum.
Bovendien zijn sommige elementen van een onderzoeksverhaal, die nogal sterk ingaan op nationale specificiteiten, gewoon moeilijker te slijten in internationale tijdschriften. Niet dat sommige onderwerpen zich per definitie niet zouden lenen tot internationale publicaties, maar zeker niet elk aspect van elk goed onderzoek komt daarvoor in aanmerking. Zonder nationale publicaties dreigen een aantal voor de eigen gemeenschap relevante onderzoeksresultaten dus onbekend te blijven.
Dat brengt mij bij de meest essentiële reden om nationale publicaties naar waarde te schatten. Wetenschappers hebben namelijk een maatschappelijke taak. Wij worden betaald met gemeenschapsgeld en het is dus niet meer dan logisch dat wij daarvoor ook iets teruggeven aan de gemeenschap, dat we als het ware een maatschappelijke return realiseren. Dat kan door onze inzichten te verspreiden buiten de zuiver academische gemeenschap en - op basis van onze wetenschappelijke expertise - beleidsaanbevelingen te doen op bepaalde terreinen en/of ons te mengen in het maatschappelijke debat. Dat geldt dubbel en dik voor sociale wetenschappers. Zeker waar de consensus hoogtij viert is de nood aan gegronde tegenspraak het grootst. Precies academici hebben de luxe om los van de waan van de dag een aantal zekerheden in vraag te kunnen stellen. Zoals Kris Deschouwer het verderop in dit nummer treffend stelt: zwijgen is voor ons geen optie. Dat mag het ook niet worden.

Dave Sinardet
Redactielid

Noot
1/ Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen - Universiteit Antwerpen

edito - Samenleving en politiek

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 9 (november), pagina 1 tot 2

• edito
• Samenleving en politiek
• redactioneel