Voor het eerst haalde de Europese Grondwet de voorpagina van onze kranten. Net op het moment dat twee landen ‘nee’ hadden gestemd. Het dubbele nee woog in de media zwaarder door dan de 10 landen - de helft van de Europese bevolking nota bene - die daarvoor al hadden ingestemd met de tekst. In Spanje was meer dan 70% voorstander van de Europese Grondwet. Maar ook de Europese politieke leiders schrokken pas na het dubbele nee goed wakker. Crisis in Europa! Gevolg: de Grondwet belandt - waarschijnlijk minstens tot november 2006 - in de ijskast.
Wie beweert dat de mensen die nee gestemd hebben, het niet hebben gesnapt, heeft ongelijk. De debatten gingen wel degelijk over Europa. Dat heb ik met eigen ogen gezien. Een bejaard koppel in de Parijse metro stond te discussieren over de Bolkestein-richtlijn. Niet over wat er die avond op tafel kwam, maar over hoe Europa de werkzekerheid van de Fransen bedreigde. De mensen in Frankrijk zijn bang. Bang voor werkloosheid, voor sociaaleconomische onzekerheid, bang voor de nieuwe lidstaten, bang voor een neoliberaal Europa. Hun nee was een resolute weigering van een Angelsaksisch model van harde concurrentie, lage lonen, precaire jobs, hyperflexibiliteit zonder zekerheid.
Politici hebben geen antwoord gevonden op die cri du coeur van de mensen in Frankrijk. Europa wordt gezien als een bedreiging, niet als een antwoord op hun problemen. Daarom straften ze Chirac en Raffarin af. Geen enkele politicus kon Europa en de Grondwet als een begeesterend project voorstellen. Niet alleen in Frankrijk, nergens in de Europese Unie zijn er momenteel echte voortrekkers van die Europese gedachte. Het Europese vliegtuig hangt nog in de lucht, maar de cockpit is leeg.
Noch de staats- en regeringsleiders in de Europese Raad, noch de Europese Commissie hebben de laatste tijd hard hun best gedaan om de cockpit opnieuw te bemannen. Laten we eerlijk zijn, de Europese regeringsleiders zijn er niet in geslaagd om een serieus groeiinitiatief op poten te zetten. Het Lissabon-proces had een enorm potentieel in zich, maar de Europese Raad heeft dat onthoofd. De economie groeit niet meer, de werkloosheid stijgt, de mensen zijn terecht ongerust.
De discussie over de meerjarenbegroting toont de impasse: om de uitbreiding te doen slagen en de sociale cohesie in Europa te versterken, was meer geld nodig. Het wordt dus minder, want Duitsland en Nederland - en anderen - vinden dat ze te veel betalen. Het is ieder voor zich. Veel lidstaten wanen zich als passagier aan boord van een vliegtuig van een lowcost luchtvaartmaatschappij. Zo weinig mogelijk betalen om zo ver mogelijk te geraken. De Europese Commissie wekt al evenmin vertrouwen bij de Europese burgers. De dienstenrichtlijn die ex-commissaris Bolkestein voorstelde, bleek een monster te zijn. Het leveren van diensten aan de voorwaarden uit het thuisland. De Poolse loodgieter werd een héros malgré lui. Geloof me vrij: een dienstenrichtlijn zoals Bolkestein voorstelde zou met de Europese Grondwet perfect ‘ongrondwettelijk’ verklaard kunnen worden, want strijdig met de sociale grondrechten.
Het is een ongelofelijke paradox waar we nu vandaag mee te maken krijgen. Want de Europese Grondwet biedt antwoorden op een aantal cruciale vragen van de mensen. Beter werkende instellingen om de uitbreiding succesvol te maken, een sterkere Unie die in een geglobaliseerde wereld stand kan houden tegen nieuwe grootmachten, een socialer Europa met het Charter van grondrechten, een sterkere rol voor de vakbonden, een garantie voor gemeenschapsvoorzieningen, een volksinitiatief voor de Europese burger, meer democratie door een grotere rol voor het Europees parlement en de nationale parlementen, minder veto’s in de Raad. Ik blijf ervan overtuigd dat het nee tegen de Grondwet in feite een schreeuw was naar meer Europa, naar een meer sociaal Europa.
Toegegeven, deze Grondwet is niet perfect. Het is een compromis. We moeten vaststellen dat de overgebleven veto’s de werking van de EU vaak blokkeren. De unanimiteitsregel blijft overeind voor fiscaliteit en sociale zekerheid. Dus kan je de nieuwe lidstaten niet beletten om zich sociaal en fiscaal te meten met elkaar en met de oude lidstaten. Maar het verhaal van sociale en fiscale concurrentie - lees: lage lonen - houdt ergens op. Je kunt de kaart trekken van een sterke economie met lage lonen, maar je kunt ook de kaart trekken van een sterke economie met de beste producten en dienstverlening gecombineerd met een prima sociale zekerheid. Dat is het sociaal model dat wij verdedigen met de Europese Grondwet als basis. Het beleid dat je daarna voert, moet een stevig fundament hebben.
De Europese Grondwet afschieten was dus niet de juiste reactie. Want daarmee verdwijnen alle verbeteringen en blijven alle blokkeringen. Bij het huidige Verdrag van Nice blijven is in feite een stap achteruit, want de uitbreiding is gebeurd, de verdieping niet. De discrepantie wordt groter, zoniet onhoudbaar. Dat is het paradoxale aan de houding van Nederlanders en Fransen tegenover de Europese Grondwet. Ik toon alle begrip voor hun houding, maar ben ontgoocheld in het resultaat.
Het resultaat van beide referenda heeft een etterbuil doen barsten voor de politieke geloofwaardigheid van de Europese Unie. Niemand van de Europese leiders heeft op dit moment voldoende legitimiteit om de wonde te helen. Schröder heeft in de recente deelstaatverkiezingen een opdonder gekregen. Chirac en Balkenende in het referendum. Jean-Claude Juncker doet erg zijn best, maar staat machteloos. Daar zitten we dan met ons vliegtuig zonder piloten. Hoe kan je zonder politiek leiderschap een beleid voeren?
Hoe het nu verder moet? Niemand heeft een pasklaar antwoord. De ratificatieprocedure moet in elk geval doorgaan om te weten hoe de kaarten geschud zullen worden: 12 landen hebben hun mening over de Europese Grondwet geformuleerd. Nu is het aan de andere 13. Ook de Britten. Want Londen heeft niet het recht om de Grondwet op zijn eentje dood te verklaren. Ondertussen moeten we kijken wat we van de Europese Grondwet nog kunnen redden. Hopelijk zoveel mogelijk. Intussen mag de Europese Unie niet ontrafelen. Het gevaar op nieuwe ‘nationalismen’ is immers erg groot. Er is dus werk aan de winkel.
Europa moet opnieuw de harten van de mensen veroveren. De kloof tussen de politieke elite in Europa en de burger kan je enkel kleiner maken door discussie. De politici moeten opnieuw de straat op en luisteren naar de mensen. Op ieder beleidsniveau - gemeentelijk, regionaal, nationaal, Europees - moeten politici antwoorden formuleren op de cri du coeur, de angstkreet van de mensen. Zoniet vallen we stil. En stilstaan in een geglobaliseerde wereld is gelijk aan achteruitgaan.

Anne Van Lancker
sp.a-europarlementslid

Europa - Europese Grondwet

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 6 (juni), pagina 4 tot 5

• Europese grondwet
• Europa