De TV-journalist Ivan Ollevier schreef een zeer toegankelijk en boeiend boek over het fenomeen Blair. Het is inderdaad geen biografie, maar een boek over de samenleving waarin Blair aan de macht gekomen is. De figuur van Blair speelt natuurlijk een hoofdrol, maar de lezer vindt hem terug in een zeer ruim kader. Hij kan volgen hoe de samenleving sinds de jaren 50 veranderd is, maar ook hoe de partij waar Blair voor staat zich ontwikkeld heeft.

Het is niet doenbaar om die geschiedenis hier nu eens vlug samen te vatten. Uit de jeugdjaren van Blair onthoud ik vooral de centrale plaats die religie en toneel in zijn leven kregen. Ze zullen een rol blijven spelen bij de politicus. Voor het overige had Blair absoluut geen socialistische wortels. Belangrijker is mee te volgen hoe het de socialistische partij verging. Zij raakte gaandeweg van haar basis vervreemd. Lang voor Blair de fameuze clause IV zou afschaffen, bleek het publiek van de partij te verschuiven. Het werd meer en meer de middenklasse. Toen Thatcher haar oorlog tegen de vakbonden voerde, was Blair al volksvertegenwoordiger uit een district met veel mijnwerkers. Hij hield zich angstvallig op de achtergrond. Ook de stijl van de partij veranderde nog voor Blair zelf de touwtjes in handen kreeg. Reeds in de parlementsverkiezingen van 1987, die Labour niet tot de overwinning zouden voeren, werd de inhoud secundair. Ook ging het meer om het individu dan om de collectiviteit. Toen was Kinnock partijleider. Hij probeerde al vernieuwingen door te voeren, die in essentie een afscheid zijn van nationalisatie en een enge verhouding met de vakbonden. Blair heeft Kinnock daarin gesteund. Ook in 1992 haalt Labour het niet. Blair vindt dat de vernieuwingen niet vlug genoeg gegaan zijn. Van een bezoek aan het campagneteam van Clinton in de VS neemt hij vooral mee dat de partij zich moet richten tot de meerderheid van de bevolking, dat zij met andere woorden het centrum moet aanspreken. Daarmee hangt samen dat het individu centraal gesteld moet worden. Hij wil dat burgers een contract sluiten, waar ze ook verantwoordelijk voor gesteld worden. Toen hijzelf partijleider en eerste minister werd zijn dat de axioma’s gebleven. Blair bleek vlug een ‘verkrampte en autoritaire controlefreak.’ De eerste beleidsdaad van zijn regering was het terugschroeven van de toelage voor alleenstaande ouders. Hij sloeg de ‘Derde Weg’ in. Ollevier gaat uitvoerig in op het beleid van de premier. Een hoofdstuk is ook gewijd aan de zgn. spin doctors. En natuurlijk wordt ook de houding van Blair in de Irak-oorlog uitvoerig beschreven in een heel pijnlijk hoofdstuk, waarin de vervalsing van een wetenschappelijk rapport en de zelfmoord van een expert centraal staan.

Tony Blair zal niet onopgemerkt de geschiedenis ingaan. Het is natuurlijk veel te vroeg voor een balans, maar Ivan Ollevier is erin geslaagd om voor diegenen die die balans nooit zullen meemaken een goed inzicht te geven in de ontwikkeling van de politiek in het UK. Blair is overigens op het gepast moment opgestaan. Niet hij heeft zijn partij meegesleurd, hij heeft die partij gewoon verder geleid in een richting die zij al had ingeslagen. Kan hij voor de Belgische socialisten een voorbeeld zijn? Wel, ergens lees je dat de Britse socialisten altijd al liberaler geweest zijn. Het kan geen toeval zijn dat het eerst Verhofstadt was die jaloers naar Blair lonkte. Maar de verschuiving naar het centrum, de nadruk op stijl eerder dan op inhoud en de idee van een contract met individuele burgers die ter verantwoording kunnen geroepen worden, hebben ook de Belgische socialisten aangestoken. Dat is blijkbaar niet te vermijden. Mij lijkt de cruciale vraag: is men daar zo consequent in dat men alleen de middengroepen overhoudt, dat men de zwakkeren aan hun lot overlaat? De Belgische socialisten gaan niet zo ver.

Samenleving & Politiek, Jaargang 12, 2005, nr. 1 (januari), pagina 55

• boekbespreking