Luc Huyse schreef een boek. Of toch niet helemaal. Want Over Politiek is maar voor een heel klein stukje nieuw. Een kanjer van 437 bladzijden, dat wel, maar bestaande uit drie eerder gepubliceerde boeken en een naschrift.
De gewapende vrede verscheen in 1980, De verzuiling voorbij in 1987 en De politiek voorbij in 1994. Alle drie zijn ze opgenomen in Over Politiek, met dien verstande dat van De gewapende vrede de herwerkte versie van 1986 is opgenomen. Het boek eindigt met Vernieuwbouw, een 80 bladzijden tellend naschift.

Luc Huyse is in politicologisch België een begrip. De niet-aanwezige staatsburger in 1969 en Passiviteit, pacificatie en verzuiling in de Belgische Politiek in 1970, zijn doctoraatsthesis, waren de eerste literaire stappen in wat een lange en vruchtbare carrière zou worden. Maar bekendheid in academische kringen resulteert nog niet in bekendheid tout court. Pas veel later zou ook een breder publiek interesse gaan betonen voor zijn werk, voor een boek als De opmars van de Calimero’s bijvoorbeeld dat in 1999 verscheen.
Bij het lezen van Over Politiek vallen een aantal dingen op.

Dat is in eerste instantie de centrale plaats die het bestuderen van de verzuiling in Huyses werk inneemt. Zijn doctoraatsthesis ging er al over en in zijn later werk, inclusief de boeken die in Over politiek zijn opgenomen, komt de verzuiling als studieobject steeds terug. Is het de bijzondere interesse voor het onderwerp die ervoor gezorgd heeft dat de verzuiling in haar evolutie en afbouw Huyse altijd een stap voor was? Of is dat het lot van de onderzoeker? Hij onderzoekt wat bestaat, denkt hij, maar het bestond en misschien projecteert hij dat verleden teveel op het heden. In Vernieuwbouw stelt Huyse onomwonden : ‘in De verzuiling voorbij is de overlevingskracht van het bekritiseerde systeem schromelijk overschat’ (p. 367).
Een tweede kenmerk van Over politiek is de historische inslag. De gewapende vrede was op zich al een historisch overzicht over hoe politiek in België functioneerde, met name in de periode 1945-1980. Maar het samenvoegen van de drie boeken in één band, geeft ons een compleet beeld van hoe Huyse de naoorlogse politiek in België gezien heeft. En hoe hij over zijn eigen werk denkt. Want Vernieuwbouw is voor een belangrijk deel een reflectie op de drie andere werken.

En uit die reflectie komt een belangrijke wending in Huyses denken naar voren. Hij denkt steeds internationaler. Globalisering, internationale organisaties, de toekomst van de staat zijn in vernieuwbouw belangrijke items. En dat was nodig. Misschien had hij België teveel als een afgezonderd object gezien en daardoor te weinig oog gehad voor wat er rondom ons gebeurde, voor de manier waarop Europa en de wereld ook ons economisch functioneren, en als afgeleide daarvan ons politiek functioneren, gingen beïnvloeden. De verzuiling is zo mee ten onder gegaan aan geïmporteerde economische wetmatigheden.

Vernieuwbouw is daardoor geen mooi uitgebalanceerd geheel. Het moet gelezen en begrepen worden met de drie eerste boeken uit Over politiek.
Natuurlijk kan men stellen dat Over politiek op een gemakkelijke manier tot stand is gekomen : neem drie bestaande boeken, schrijf er een reflectie op en we kunnen weer de markt bestormen. En de naambekendheid van de auteur staat garant voor verkoop. Die kritiek kan natuurlijk niet helemaal opzij geschoven worden.
Wie dus zoekt naar verrassende nieuwe inzichten zal die niet vinden. Wie echter de oudere boeken van Huyse niet gelezen heeft, krijgt hier de kans om dat alsnog te doen én de reflectie van de auteur op zijn eigen werk krijg je er bovenop. En dat alles in die prachtige stijl, vol beeldspraak, die Huyse zo kenmerkt.

Samenleving & Politiek, Jaargang 11, 2004, nr. 3 (maart), pagina 55

• boekbespreking