Is er leven zonder werk? Over minder werken en sociale integratie op de drempel van de 21e eeuw

We leven in een arbeidsmaatschappij, die betaalde arbeid onmisbaar acht voor de mens. De politiek probeert daarom volledige tewerkstelling te realiseren en dat slaat in principe op een voltijdse tewerkstelling voor beide partners in een gezin. Die visie steekt ook achter het pleidooi voor een actieve welvaartsstaat. De vraag is of betaalde arbeid wel echt zo belangrijk is voor de integratie van mensen. Katrijn Vanderweyden heeft er haar doctoraat over gemaakt. Zij wijdt er eerst een theoretisch deel aan, met de toch wel erg obligaat geworden cijferdans. Zij komt tot de conclusie dat de groep werklozen niet homogeen is, terwijl er ook niet-werkenden zijn die geen werkloosheidsuitkering krijgen, noem maar huisvrouwen en gepensioneerden. Als men het genuanceerd benadert blijkt dat werk weliswaar heel belangrijk is, maar toch niet in alle gevallen een noodzakelijke voorwaarde voor een volwaardig bestaan. Volgens de auteur vermindert het arbeidsethos, de ongenuanceerde plicht tot voltijds werken. In de plaats komt meer en meer wat zij noemt pluriactiviteit. Individuen hebben dan een reële keuzevrijheid om al dan niet te werken of hun werk met andere activiteiten te combineren.

Katrijn Vanderweyden gaat in een tweede deel empirisch na in welke mate mensen die niet of minder werken sociaal geïntegreerd zijn. Zij heeft daartoe een groep van een veertigtal loopbaanonderbrekers en deeltijds werkenden diepgaand geïnterviewd. Zij komt tot de conclusie dat de manier waarop mensen die een stuk van hun arbeid terugschroeven volgens zes typische integratiepatronen verloopt: de praktisch gezinsgerichte herschikkers, de ideologisch gezinsgerichte herschikkers, de persoonsgerichte herschikkers, de afkijkers, de (manifeste en latente) bekeerlingen en de twijfelaars. Dat wordt allemaal netjes geïllustreerd met uittreksels uit de interviews. De conclusie is dat mensen wel degelijk sociaal geïntegreerd kunnen zijn als ze niet of minder werken. Zo moest het ook.

Samenleving & Politiek, Jaargang 9, 2002, nr. 8 (oktober), pagina 61 tot 62

• boekbespreking