Op 1 januari 2024 werd België Voorzitter van de Europese Unie. Die eer valt elk land eens om de 13,5 jaar te beurt. Van een voorzitter wordt verwacht dat die zich neutraal opstelt om compromissen te vinden tussen de 27 landen en het Europees Parlement. Voorzitters die hun hand slim spelen, kunnen het Europese schip echter wel een nieuwe koers laten varen. Zo stond het Nederlandse voorzitterschap bekend om het afsluiten van de migratiedeal met Turkije, en het Franse voorzitterschap om de Verklaring van Versailles die wind gaf aan plannen om strategische producten opnieuw ‘made in Europe’ te maken.

Ook België is een ambitieus voorzitter. Omdat op 9 juni Europese verkiezingen vallen, werkt ons land aan een strategische agenda voor de volgende legislatuur (2024-2029). Die moet de sociale en gezondheidsfundamenten van de Unie verstevigen, en gezinnen en bedrijven ondersteunen in de klimaattransitie. Ze moet de EU ook zwaarder laten wegen op defensie en buitenlandbeleid, zeker in een scenario waar Trump aan de macht komt, en ons wapenen voor de concurrentiestrijd met China en de VS.

Het is te vroeg om te zeggen of ook ons land zich tot het rijtje behendige voorzitters zal mogen rekenen. Maar de kans zit er wel goed in. Op verschillende dossiers waar de stilstand regeerde, heeft België voor belangrijke doorbraken gezorgd. Ik geef twee voorbeelden die ik van dichtbij meemaakte.

GAZA

Een kritieke test voor het voorzitterschap kwam op 26 januari, toen Israël de organisatie voor hulp aan Palestijnse vluchtelingen van de Verenigde Naties (UNRWA) beschuldigde van betrokkenheid bij de misdaden van Hamas op 7 oktober 2023. In tegenstelling tot de oorlog in Oekraïne, is de EU er nooit in geslaagd om met één stem te spreken over de oorlog in Gaza. Een aantal landen die dicht bij Israël staan, onder meer grote donor Duitsland, kondigden dan ook meteen aan om de VN-organisatie voorlopig niet meer te steunen. Ook binnen de Europese Commissie gingen stemmen op om de financiering tijdelijk op te schorten.

We moeten even stilstaan bij wat het had betekend indien Europese donors hun steun aan UNRWA hadden bevroren. De helft van alle hulp aan de Palestina komt van de EU en haar lidstaten. Momenteel is de VN-organisatie de énige humanitaire partner die nog aanwezig is in Gaza. There is no alternative for UNRWA. Een financieringstop, ook al is het maar tijdelijk, zou zeer zeker betekend hebben dat de bevolking nog meer onderwijs, voedsel en medicijnen ontzegd zou worden. Kortom: de bevolking zou het eerste slachtoffer geworden zijn van een gepolariseerd debat.

Caroline Gennez bracht de lidstaten en de Commissie onmiddellijk samen met de VN, om sceptici ervan te verzekeren dat UNRWA de nodige voorzorgsmaatregelen neemt tegen infiltratie van Hamas.

Als Belgisch voorzitter bracht Caroline Gennez de Europese lidstaten en de Commissie onmiddellijk samen met de VN, om sceptici ervan te verzekeren dat de organisatie de nodige voorzorgsmaatregelen neemt tegen infiltratie van Hamas. Het was een zeer emotionele vergadering met stevige discussies tussen de verschillende kampen in de EU. Maar door te discussiëren, te luisteren en afspraken te maken, kwam men langzaamaan tot het besluit dat UNRWA op Europese steun kan blijven rekenen. Het is een pyrrusoverwinning in het licht van die grote, wrede oorlog. Maar net door de kant van de slachtoffers te kiezen, slaagde België erin om de EU voor één keer met één stem te laten spreken in dit conflict.

MEDICIJNENTEKORT

Een tweede probleem dat dit voorzitterschap tekent, is de sluimerende crisis rond het medicijnentekorten. Hoewel deze crisis na de pandemie, oorlogen en energiecrisis wat onderbelicht blijft, neemt ze in verschillende Europese landen acute proporties aan. Essentiële behandelingen zoals chemotherapieën, bloedverdunners en antibiotica zijn plots niet meer beschikbaar. Patiënten krijgen te horen dat behandeling uitgesteld moet worden of rijden duizenden kilometers doorheen Europa om toch maar hun medicijn te vinden.

Aan de basis ligt een failliet economisch model dat producenten vooral beloont om goedkoop te produceren, maar niet om rekening te houden met onze bevoorradingszekerheid of de milieu- en arbeidsomstandigheden waarin producten worden gemaakt. Vandaag komen onze essentiële geneesmiddelen vooral uit China en India, waar weinig milieuregels zijn en voor weinig geld op grote schaal geproduceerd kan worden. Die mondiale afhankelijkheid van Azië heeft een donkere keerzijde: oorlog, een brand in een fabriek, kwaliteitsproblemen of een schip dat vastzit in het Suezkanaal kan snel desastreuze gevolgen hebben voor patiënten over de hele wereld.

Ik werkte met Frank Vandenbroucke aan een strategie om de belangrijkste medicijnen opnieuw in Europa te produceren. Die strategie werd opgepikt door de Europese Commissie.

Terwijl de Europese Unie al plannen had uitgetekend om onze afhankelijkheid van chips, groene energie en batterijen te verminderen, liet ze het medicijnenprobleem links liggen. Daarom werkte ik voor ons voorzitterschap met Frank Vandenbroucke aan een strategie om de belangrijkste medicijnen opnieuw in Europa te produceren. Die strategie werd opgepikt door de Europese Commissie. Er werd een ‘Critical Medicines Alliance’ – een alliantie van overheden, bedrijven, patiëntenorganisaties, apothekers en dokters – aan het werk gesteld om concrete maatregelen uit te tekenen die moeten toelaten onze medicijnbevoorrading veilig te stellen en meer zekerheid in te bouwen voor onze patiënten.

EUROPEANEN BESCHERMEN

De medicijntekorten en de humanitaire hulp aan de Palestijnse oorlogsslachtoffers zijn slechts twee manieren waarop België een bepalende stempel drukte op de Europese Unie. Er is de recente Verklaring van La Hulpe rond sociale rechten, een nieuwe industriële deal die de maakindustrie in Europa moet verstevigen en een strategie rond personeelstekorten in de gezondheidszorg. Al deze zaken moeten de weg naar de Europese verkiezingen voorbereiden, en de Europese agenda van morgen bepalen. Bovenal moet ze Europeanen beschermen in een onzekere wereld.

Samenleving & Politiek, Jaargang 31, 2024, nr. 5 (mei), pagina 28 tot 29

• voorzitterschap
• Europese Unie
• België