Voor de nieuwe expo 'Blikvangers' in het MAS mocht ik, samen met 15 andere stervelingen, een eigen, persoonlijk topstuk uitkiezen om tentoon te stellen. Het is mooie kans om kunstwerken uit de duisternis van de vele depots van het MAS te halen, maar ook om stil te staan bij onze verhouding met topstukken uit andere continenten. Wat betekenen ze voor ons vandaag?

BLIKVANGERS

'Het is langs hier ... de trap op.' Die woorden komen uit de mond van Els, de curator wereldcollecties bij het MAS. We bevinden ons in het indrukwekkende Hessenhuis in het historische centrum van Antwerpen. Samen met Carolina, publieksmedewerker bij het MAS, geeft Els mij een rondleiding doorheen het gebouw.

In het historische pand bevinden zich vandaag stalen loopbruggen met balustraden. In slechts een oogwenk kan ik hierdoor één voor één topkunstwerken bewonderen: onder me, boven, rechts en links van me. Het is op zijn zachtst gezegd duizelingwekkend. Het MAS is in het bezit van wel 600.000 items, die verspreid zijn op verschillende locaties in de stad Antwerpen, zoals in dit depot het Hessenhuis.

De kunstwerken staan gerangschikt in asgrijze rekken en zijn gegroepeerd per continent waar ze oorspronkelijk vandaan komen, of zijn opgehangen aan één van de vele wandrekken. Voor het museum is het onmogelijk om al deze bewaarde items publiekelijk tentoon te stellen. Veel kunstwerken zijn hierdoor jammer genoeg gedoemd tot een leven in de duisternis in één van de depots.

Mensen met zeer diverse achtergrond mochten een topstuk kiezen die hen persoonlijk aanspreekt uit één van de depots.

Hier komt gelukkig wat verandering in met de nieuwe expo 'Blikvangers' in het MAS. In totaal werden er zestien stervelingenuit de provincie Antwerpen gecontacteerd. Mensen met zeer diverse achtergrond; Belgen, maar ook mensen uit Latijns-Amerika, Congo en Oost-Azië. Zij mochten een topstuk kiezen die hen persoonlijk aanspreekt uit één van de depots. En ik ben één van de gelukkigen die een kunstwerk mocht uitkiezen in het Hessenhuis voor de nieuwe tentoonstelling.

ZELDZAAM & ONMISBAAR

Op deze manier is de expo een aanvulling op de gelijktijdig lopende tentoonstelling 'Zeldzaam & Onmisbaar', waar wel honderd historische kunstwerken te zien zijn uit verschillende Vlaamse collecties van musea, kerken, bibliotheken en particuliere verzamelaars. Deze kunstwerken zijn allemaal erkend als topstuk. Dat wil zeggen dat ze zo goed mogelijk beschermd en bewaard moeten worden. Ze zijn zeldzaam, onmisbaar, en verdienen daarom bijzondere aandacht.

Normaal gezien moet je heel Vlaanderen doorkruisen om deze topstukken te bezichtigen. Maar nu zijn ze de komende maanden allemaal tegelijkertijd te bewonderen in slechts één tentoonstelling. De stukken die persoonlijk zijn gekozen door zestien gewone stervelingen, waaronder ik dus, kun je in de aanvullende expo 'Blikvangers' zelfs een jaar gratis bezichtigen.

ZILVEREN ZWAARDEN OF TOCH WIT IVOOR?

Tijdens de rondleiding in het Hessenhuis probeer ik al de werken te onthouden. Maar al snel merk ik dat het me niet lukt om zelfs één rij van een rek in het depot in mijn geheugen op te slaan. Hoe kan ik dan achteraf beslissen welk kunstwerk ik graag tentoongesteld wil zien?

Hoofdtooien van de oorspronkelijke inwoners van Amerika, houten miniaturen van boten, lange zwartgelakte speren en zilveren zwaarden, handgeweven manden, versierde schalen en potten, en zelfs een traditionele Charpai uit de Pakistaanse Swatvallei (die jammer te groot en te breed is voor de vitrine in de nieuwe expo). Eigenlijk verdient elk van deze werken een plekje op de nieuwe tentoonstelling.

Er zijn enkele voorwerpen die mij meteen bij de keel grijpen, zoals de Lubabeeldjes uit Congo.

Toch zijn er enkele voorwerpen die mij meteen bij de keel grijpen, zoals de Lubabeeldjes uit Congo. Ze lijken op het eerste zicht fragiel, ook al zijn ze uit ivoor gemaakt. Tussen alle andere kunstwerken nemen ze de ruimte in. Als je weet wat ze betekend hebben voor mensen van de Lubagemeenschap in het huidige Congo, is dit niet zo gek.

De hangers dienen als ter nagedachtenis van overleden verwanten. De poppetjes houden met hun handen hun borsten vast, wat verwijst naar geestelijke kracht en macht. Ze beelden uit dat leden van de Luba gemeenschap zich niet mogen verlagen tot een lage morele waarde. Doordat de wit ivoren hangers borsten hebben, geeft het voor mij de betekenis dat vrouwen als een symbool gelden voor de geestelijke kracht in de Luba traditie.

KUNSTWERKEN UIT ANDERE CONTINENTEN

De expo 'Zeldzaam & Onmisbaar' stelt vooral kunstwerken tentoon die in Vlaamse contreien zijn gemaakt. Toch bezit het MAS heel wat stukken uit andere gebieden en continenten, uit Oost-Azië, Midden-Afrika, Noord- en Zuid-Amerika, of India.

Welke plaats willen wij geven aan deze topstukken? Met het koloniaal verleden in ons achterhoofd is het logisch dat wij kritisch blijven naar dit verleden en onze verhouding met deze kunstwerken. Je kunt uiteraard niet stellen dat het puur 'ons' cultureel erfgoed is.

Heel wat burgers in Vlaanderen hebben een migratieverleden uit landen waar deze topstukken zijn gemaakt.

Toch verdienen ook deze kunstwerken, net als de Vlaamse topstukken, een plek uit de duisternis. De gelijklopende expo 'Blikvangers' in het MAS is een mooie kans om de kunstwerken uit de andere continenten toch een plaats te geven. Wat doen deze topstukken met burgers vandaag? Hoe verhouden wij ons met hen, en welke betekenis geven wij aan ze? Zeker als je bedenkt dat heel wat burgers in Vlaanderen een migratieverleden hebben uit landen waar deze topstukken zijn gemaakt.

In mijn ogen is het een gemiste kans dat de expo 'Zeldzaam & Onmisbaar' geen topstukken uit deze andere continenten tentoonstelt. De expo slaagt een grote sprong over in onze geschiedenis, waarbij het koloniale verleden een hoofdstuk lijkt die nooit heeft plaatsgevonden. Toch geloof ik dat er hoop is – als je ziet welke kunstwerken zestien gewone burgers hebben uitgekozen – dat in de toekomst tentoonstellingen wel aandacht hebben voor dit facet, en ons doet nadenken wat deze kunstwerken vandaag voor ons kunnen betekenen.

• MAS
• kunst
• column