Wie stemt op wat? Dit drijft de strategieën van politieke partijen. Stemgedrag is de kern van politiek bestaan. Als je begrijpt waarom iemand wel of niet op je stemt, heb je electoraal goud. Vandaar de populariteit van peilingen en onderzoeken naar dit thema.

KOOPKRACHT, LONEN EN PENSIOENEN

Recente verkiezingstrends in Europa tonen een verschuiving naar rechts, met de opkomst van (extreem)rechtse partijen in landen als Italië, Hongarije, Finland en Griekenland. Dit suggereert een uitdaging voor linkse ideologieën. Echter, het recente boek Une histoire du conflit politique (2023) van Julia Cagé en Thomas Piketty over het Franse stemgedrag van 1789 tot vandaag suggereert een minder somber beeld.

Cagé en Piketty zien koopkracht, pensioenen en sociale welvaart als hoofdfactoren voor stemgedrag. Door hier politiek op in te zetten, kan de verrechtsing een halt worden toegeroepen, stellen zij. Met andere woorden: richt hier de politieke focus op, en de kans groeit dat burgers links stemmen tijdens verkiezingen.

Het migratievraagstuk is dus, ondanks zijn populariteit in het publieke debat, niet de primaire determinant van het stemgedrag. In plaats daarvan zijn het sociaaleconomische kwesties die de kern van de politieke ontevredenheid vormen. In het boek Het DNA van Vlaanderen (2020) van Ivan De Vadder en Jan Callebaut komt dit ook voor een stuk aan bod. Ook daar stellen de auteurs vast dat het migratievraagstuk belangrijker werd in 2019, maar dat thema's als pensioenen, zorg, werk en koopkracht het in 2009, 2014 en deels ook 2019 alsnog goed blijven doen.

Thema's als pensioenen, zorg, werk en koopkracht bleven het in de verkiezingen van 2009, 2014 en deels ook 2019 goed doen.

Dat concludeert ook recent onderzoek aan de KUL. In De breuklijnen voorbij? (2023) zien Marc Swyngedouw en zijn collega's in 2019 een opmerkelijke verschuiving in de thema's die kiezers belangrijk vonden bij het maken van hun partijkeuze, in vergelijking met eerdere jaren. Terwijl in 2014 voornamelijk sociaaleconomische thema's zoals werkgelegenheid, gezondheidszorg, pensioenen en sociale zekerheid de boventoon voerden, kwamen in 2019 andere thema's naar voren als belangrijke factoren.

WOKE, HET NIEUWE MARRAKESHPACT?

Watskeburt? De regering-Di Rupo voerde een centrumlinks beleid dat zeker electoraal in 2014 niet werd afgestraft. Maar toen kwam de regering-Michel aan de macht. Die voerde een verhoging van de pensioenleeftijd, een indexsprong en een taxshift door die vooral goed was om de bedrijfswinsten op te krikken, en niet zo goed voor onze begroting, en verstrengde de wet van 1996. Uiteraard maakte dit heel wat mensen woedend in 2019. Het werd dan ook de zwaarste afstraffing voor een regering in 20 jaar.

De regering-Michel viel bovendien over een futiel Marrakeshpact, wat ervoor zorgde dat migratie een thema werd tijdens de verkiezingen waar Vlaams Belang dan weer electoraal slapend rijk van werd. Van de verhuisde kiezers in 2014 en 2019 was zo een groot stuk toe te schrijven aan de electorale competitie tussen N-VA en Vlaams Belang. Tom Lanoye heeft dus zeker een punt dat met de door Bart De Wever woke-hetze wel eens een nieuw Marrakeshpact kan zijn voor N-VA in 2024.

Toch wint in Vlaanderen (extreem-)rechts terrein omdat ontevreden burgers zich door de gevestigde orde verwaarloosd voelen. De analyse werd al vaak gemaakt. Naast een element van racisme, stemmen deze gefrustreerde individuen op een anti-systeempartij zoals Vlaams Belang om hun onmacht en rancune te uiten. Dit scenario kan echter veranderen.

TWEE BELANGRIJKE LESSEN

Ten eerste, focus op sociaaleconomische thema's via agendasetting en issue ownership. Als je aan pensioenen, zorg of hogere lonen denkt, dan denk je aan socialisten. Bij milieu zijn dat de groenen. Dit concept is cruciaal voor links, omdat het de publieke perceptie en stemgedrag beïnvloedt door een partij die als competent op een bepaald onderwerp te positioneren. Een allesomvattende media- en contentstrategie is dus evenzeer broodnodig om het thema de nodige aandacht te geven en op de electoraal-politieke agenda te krijgen. Is er werkelijk iets te winnen voor ons op rechtse thema's zoals migratie of veiligheid?

Is er voor links werkelijk iets te winnen op rechtse thema's zoals migratie of veiligheid?

Ten tweede, pak vervreemding aan met daadkrachtig links beleid. Het idee dat de werkende klasse links verlaat, komt door politieke vervreemding dan door ideologische verschuiving. Jouw sociaaleconomische situatie en woonplaats, beïnvloeden het stemgedrag. Mensen raken vervreemd en ontmoedigd als lokale voorzieningen zoals bakkers, slagers, postkantoren of bankautomaten verdwijnen of wanneer het openbaar vervoer en openbare diensten er op achteruitgaan. Zet daar op in. Het is de voedingsbodem waar het virulente Vlaams Belang op teert. Terug naar de tijd van gezellige, socialistische volkshuizen.

Samenleving & Politiek, Jaargang 30, 2023, nr. 9 (november), pagina 16 tot 17

• verkiezingen
• ongelijkheid
• links